wetten.nl - Regeling - Kavelbesluit VII windenergiegebied Hollandse Kust (west) (2024)

Uitzicht en vogels

202000213

De indiener is van mening dat in de ontwerpkavelbesluiten de belangen van een vrije horizon en van de bescherming van vogels over het hoofd zijn gezien. De indiener geeft aan te worden geraakt in zijn belang van een vrij uitzicht.

Windenergiegebied Hollandse Kust (west) ligt meer dan 50 kilometer uit de kust. De zichtbaarheid van een windpark is in het MER aan de hand van kwalitatieve en kwantitatieve criteria in kaart gebracht.

Uit het MER volgt dat de windturbines van kavel VII minder dan 1 procent van de tijd gedurende de zomermaanden (mei – oktober) in de dagperiode (07.00 uur – 21.00 uur) zichtbaar kunnen zijn vanaf de dichtstbijzijnde stranden. Dit komt voor de hoogst mogelijke turbines overeen met één dag per jaar. Die dag zullen de meteorologische omstandigheden minder dan tien minuten zodanig zijn dat een deel van de turbines in het windpark voor de strandbezoeker daadwerkelijk zichtbaar is. Buiten de zomerperiode is het zichtbaarheidspercentage van de windturbines lager en derhalve verwaarloosbaar.

Hierboven is beschreven dat het windpark zeer beperkt zichtbaar is. Gelet op het grote belang van windenergie is de zeer beperkte zichtbaarheid van het windpark gedurende het jaar aanvaardbaar. Voor wat betreft de verlichting in de nacht is de verwachting dat die niet (storend) zichtbaar zal zijn vanaf het land. Om de zichtbaarheid van nachtverlichting te beperken worden vastbrandende en dimbare verlichting op de gondel toegepast en wordt het aantal verlichte turbines beperkt.

Met betrekking tot de bescherming van vogels wordt het kavelbesluit genomen met inachtneming van de artikelen 5 en 7 van de Wet windenergie op zee. Op grond van deze artikelen dient het kavelbesluit te voldoen aan de eisen van de Wet natuurbescherming, die dienen ter bescherming van onder andere vogels. In de Beleidsnota Noordzee 2016-2021 is bepaald dat ruimtelijke besluiten, zoals kavelbesluiten, voor windenergie op zee worden beoordeeld aan de hand van het toetsingskader Ecologie en Cumulatie. Het Rijk heeft een zelfstandig kader ontwikkeld voor de beoordeling van effecten in cumulatie op beschermde natuurwaarden voor het realiseren van de doelstellingen voor windenergie op zee uit de routekaart 2030. Uitgangspunt is dat, ook in cumulatie, voorkomen moet worden dat significant negatieve effecten kunnen optreden of de staat van instandhouding van beschermde soorten in negatieve zin aangetast kan worden. Cumulatieve effecten zijn in het MER conform dit kader onderzocht en beoordeeld.

De conclusies van deze onderzoeken voor de vogels zijn te raadplegen in paragraaf 7.3.1 van het kavelbesluit. De staat van instandhouding van soorten komt niet in het geding. Ook zijn significant negatieve effecten op Natura 2000 instandhoudingsdoelstellingen uit te sluiten.

Doorvaart

202000405

De indiener uit bezwaren tegen het onverkort overnemen van het Noordzeeakkoord als uitgangspunt voor het Programma Noordzee 2022-2027, in het bijzonder het uitgangspunt om windparken af te sluiten voor doorvaart behoudens aan te wijzen doorvaartpassages. Het beleid is volgens de indiener onduidelijk en onevenwichtig. De indiener merkt hierbij op dat er geen mogelijkheid tot inspraak is geweest in het proces dat tot het Noordzeeakkoord heeft geleid.

Deze zienswijze valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Van 22maart 2021 tot en met 21september 2021 heeft het ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 ter inzage gelegen. Hierin is het beleid voor de komende jaren op de Noordzee uitgewerkt, met het Noordzeeakkoord als uitgangspunt. Eenieder heeft op het ontwerp een zienswijze kunnen indienen. De daadwerkelijke aanwijzing van doorvaartpassages geschiedt in vervolgbesluitvorming op grond van de Waterwet

De indiener verzoekt om in paragraaf 2.4 van de toelichting bij de ontwerpkavelbesluiten de doelgroep ‘zeegaande recreatievaart en beroepsmatige zeilvaart’ gelet op het eigen karakter specifiek te benoemen.

De in paragraaf 2.4 opgenomen opsomming van gebruikers, waarin de belangen van de gebruikers zoals zeevaart, defensie en zandwinning worden benoemd, is niet uitputtend bedoeld. In paragraaf 6.3.1 zijn de sportvisserij, zeegaande recreatievaart en zeilvaart wel separaat benoemd.

Ten aanzien van de in paragraaf 4.2.1 van de toelichting bij de ontwerpkavelbesluiten genoemde corridor merkt de indiener op dat deze enkel relevantie heeft voor de zeegaande recreatievaart en beroepsmatige zeilvaart indien deze wordt doorgetrokken in het windenergiegebied IJmuiden Ver.

In de toelichting bij het kavelbesluit is beschreven dat in het windenergiegebied Hollandse Kust (west) tussen de kavels VI en VII een ruimte open is gehouden die in de toekomst kan worden aangewezen als passage voor de scheepvaart. Deze besluitvorming over een aanwijzing als scheepvaartpassage vindt niet plaats in het kavelbesluit dat op grond van de Wet windenergie op zee wordt genomen, maar in vervolgbesluitvorming op grond van de Waterwet.

De aanwijzing van passages en de verkaveling wordt integraal bekeken in relatie tot andere windenergiegebieden, zoals het windenergiegebied IJmuiden Ver, waarvan wordt opgemerkt dat de Minister van Economische Zaken en Klimaat in een brief aan de Tweede Kamer heeft aangegeven dat het aan de zuidzijde niet volledig verkaveld zal worden (Kamerstukken II 2018/19, 33561, nr. 48).

De in toelichting van de ontwerpkavelbesluiten opgenomen conclusie dat een beperking van doorvaart tot aan te wijzen passages met name voor het niet-routegebonden scheepvaartverkeer, minder risico’s oplevert dan integrale doorvaart wordt volgens de indiener niet ondersteund door de onderliggende veiligheidsstudie van MARIN. Deze studie oordeelt niet over aanvaringskansen tussen schepen onderling en over de dichtere verkeersstroom in de beoogde corridors. Met name als zich in de corridors opkruisende zeilvaart bevindt, zal dit risico volgens de indiener toenemen en hoger liggen dan bij algehele doorvaart. Het afsluiten van windparken voor (integrale/algehele) doorvaart leidt volgens de indiener tot een concentratie van scheepvaart aan de grenzen van de parken en de scheepvaartroutes. De aanbeveling van de indiener is om deze specifieke risico’s en de noodzaak van afsluiting van de kavels (voor integrale doorvaart) nader te laten onderzoeken.

Om de effecten op scheepvaartveiligheid in beeld te brengen is een veiligheidsstudie uitgevoerd door het MARIN.¹

De rapportage van het MARIN is opgenomen in bijlage 9 van het MER en betreft zowel kavel VI als kavel VII. Hoewel de aanwijzing van doorvaartpassages buiten de reikwijdte van het kavelbesluit valt en onderwerp is van vervolgbesluitvorming op grond van de Waterwet, is bij de terinzagelegging van het herziene ontwerpkavelbesluit een aanvullende memo²van MARIN gevoegd. In de memo zijn de gevolgen van de zogenaamde ‘passagestroken’ betrokken en oordeelt MARIN over zowel schip-schip aanvaringen als schip-turbine aanvaringen. Ook houdt MARIN in de memo rekening met een hogere intensiteit voor de scheepvaartroutes buiten het windpark.

De conclusie uit het rapport is dat;

- de kans op aanvaringen van schepen met windturbines bijna halveert en;

- de kans op aanvaringen tussen schepen minimaal toeneemt. Er zullen bij doorvaart in passages meer schepen in de berm rond het windpark varen ten opzichte van integrale doorvaart. Dit creëert een aantal lokale hotspots, waar het aantal verwachte schip-schip aanvaringen iets toeneemt, met name rond de ‘ingang/uitgang’ van de passage.

In de toelichting bij het kavelbesluit is inzicht gegeven in zowel de effecten bij het beleidsscenario van integrale doorvaart als het beleidsscenario van doorvaart in passages.

Volgens de indiener wordt in de ontwerpkavelbesluiten gesuggereerd dat een windpark een attractie is voor de recreatievaart en beroepsmatige zeilvaart. De indiener geeft aan dat dit onjuist is en dat windparken enkel een aantrekkende werking heeft op deze schepen vanwege de (in de huidige situatie) niet-aanwezige grote scheepvaart en het kunnen kiezen van een optimale koers.

In de toelichting bij het ontwerpkavelbesluit is genoemd dat het windpark een aantrekkende werking kan hebben op de recreatievaart. Er is niet beoogd te suggereren dat de recreatievaart het windpark als ‘attractie’ als zodanig beschouwt. Zoals de indiener zelf schetst kan een windpark voor de zeegaande recreatievaart luwte bieden en daarmee een veilige omgeving zijn zonder dat het een attractie als zodanig is.

Visserij / Geluidshinder

202000406

202100646

De indiener voert aan dat windparken op zee en kabels zijn gesitueerd op plekken die intensief gebruikt worden door de beroepsvisserij. De indiener stelt dat het realiseren van windparken op de Noordzee voor de beroepsvisserij een groot verlies van belangrijke visgronden betekent. De indiener pleit daarom voor goede afspraken voorafgaand aan de bouw van de betreffende windparken met betrekking tot de locatie, het medegebruik en de doorvaart van de windparken. De indiener pleit voor het ontzien van belangrijke visbestekken, de zogenaamde ‘visserij hotspots’ bij het bestemmen van gebieden voor windenergie, het maken van afspraken aangaande de onderlinge afstand tussen individuele turbines en afspraken over het diep(er) in de zeebodem plaatsen en houden van de kabels van en naar de windparken. Op deze wijze kan een situatie worden gecreëerd waarin visserijmogelijkheden deels blijven behouden.

Bij het aanwijzen van windenergiegebieden, waaronder Hollandse Kust (west) in het nationaal waterplan zijn de gevolgen voor de visserijsector in kaart gebracht in de daarvoor opgestelde plan-MER’s. Vertegenwoordigers van de visserij hebben hierbij steeds de mogelijkheid gehad voor inbreng. Het kabinet heeft de gevolgen voor de visserijsector afgewogen tegen het belang van de bijdrage van windenergie op zee aan de verduurzaming van onze nationale energievoorziening. Daarbij heeft het kabinet opwekking van duurzame (wind)energie op zee tot activiteit van nationaal belang benoemd. Andere activiteiten van nationaal belang zijn scheepvaart, olie- en gaswinning, CO2-opslag, zandwinning en defensie. In de ruimtelijke afweging is het streven van het kabinet om -waar mogelijk- rekening te houden met andere belangen, zoals die van de visserij, of om activiteiten te combineren.

Op grond van de huidige Beleidsnota Noordzee 2016-2021 is visserij in windparken verboden. De reden hiervoor is dat het gebruik van vistuigen schade kan toebrengen aan de kabels tussen de windturbines en de platforms op zee en daarmee de levering van energie in gevaar brengt. In opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zijn onderzoeken uitgevoerd naar de mogelijkheden voor een visserijvriendelijk windpark. Uit de rapporten kan worden geconcludeerd dat visserij met (bodemberoerende) vistuigen in de toekomstige windparken op zee alle belanghebbenden zal raken en de prijs van energie opgewekt door de betreffende windparken op zee zal verhogen. De hoge kosten om de kabels binnen het windpark op diepte te houden en dit te monitoren, zodat de kabels niet beschadigen, wegen niet op tegen de vangstopbrengst bij het toestaan van (bodemberoerende) visserij in deze gebieden. Bovendien lijkt vissen in windparken vanwege de genoemde risico’s en bijbehorende kosten niet verzekerbaar, aldus de onderzoeken. De onderzoeken zijn te raadplegen op: www.offshorewind.rvo.nl/interfacestudies.

Overigens heeft van 22maart tot 21september 2021 het ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 ter inzage gelegen. Hierin zijn afspraken uit het Noordzeeakkoord opgenomen en is het beleid voor de komende jaren op de Noordzee uitgewerkt. In het licht van de verdere opschaling van windenergie op zee is van 9november tot en met 20december een Aanvullend ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027, met aanwijzing van additionele windenergiegebieden (hoofdstuk 9), ter inzage gelegd. Eenieder is in de gelegenheid gesteld om op het Aanvullend ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 een zienswijze in te dienen.

Onvoldoende wetenschappelijk onderzoek

De indiener vindt dat de impact van (voorbereidende werkzaamheden voor) grootschalige windenergie op zee onvoldoende wetenschappelijk is onderzocht. Het is onzeker wat de invloed op het zeeleven en de visstand is.

De effecten van windparken op de visserij zijn in het MER voor het kavelbesluit onderzocht. Ook is voor een aantal commercieel beviste vissoorten onderzocht hoe populaties of individuen reageren op de aanwezigheid van een windpark in de Nederlandse Noordzee. Bij de effectbeschrijvingen is zowel gebruik gemaakt van de resultaten van eerdere ecologische effectenstudies voor windparken op zee, zowel bureauonderzoeken als monitoringsstudies.

Tijdens monitoring van de visstand in Offshore Windmolenpark Egmond aan Zee zijn geen significante verschillen in vissamenstelling aangetroffen. Ook in Prinses Amaliawindpark (PAWP) zijn in de periode 2004-2013 geen verschillen aangetroffen in de samenstelling van demersale en pelagische vis. Uit het in 2017 uitgevoerde onderzoek in PAWP bleek dat na tien jaar geen significante verschillen in soortensamenstelling van bodemdieren zijn waargenomen.³ Deze onderzoeken vormden input voor de MER’s.

Het MER concludeert voor de kavel dat de effecten op benthos en vissen over het algemeen gering zijn. Het totale areaal aan bodemoppervlak dat beïnvloed wordt is verwaarloosbaar ten opzichte van het totale beschikbare bodemareaal in het betreffende deel van de Noordzee. Daarnaast komen in het deel van de Noordzee waar de kavel ligt geen soorten benthos of vissen voor met een zeer beperkte verspreiding of kleine populatieomvang waardoor verlies aan individuen of leefgebied een significante invloed op de totale populatie kan hebben.

Daarnaast zal de komst van windturbines waarschijnlijk in een positief effect op de biodiversiteit resulteren omdat in het kader van natuurinclusief bouwen hardsubstraat en kunstmatige structuren worden aangebracht, die naar verwachting een aantrekkende werking hebben op beoogde soorten en begeleidende biodiversiteit.

Geluidsproductie

De indiener uit zorgen over de geluidsproductie tijdens werkzaamheden ten behoeve van het realiseren van windparken. De indiener pleit voor nader onderzoek naar het mogelijk onbedoeld verstoren of verjagen van vissen als gevolg van geluid. Wat zijn de effecten van geluid bij plaatsing van de windturbines op zee? Wat zijn de effecten van het geluid van de draaiende windturbines en de bijbehorende trillingen van de turbines richting de zeebodem?

In het MER bij het kavelbesluit zijn onderzoeksresultaten betrokken inzake de effecten van een windpark op vissen en ander onderwaterleven als gevolg van onderwatergeluid.

Voor wat betreft de aanlegfase zijn lokaal gedragsveranderingen bij vissoorten, waaronder de zeebaars, waargenomen. Effecten zijn uitsluitend te verwachten in een beperkt gebied rondom de heilocatie (max. 28 km²). Deze verstoring is echter van kortdurende aard en zonder gevolgen voor populaties.

Om het onderwatergeluid in de aanlegfase voor met name de bruinvis, de meest geluidsgevoelige (zoogdier)soort, te beperken is in het kavelbesluit een voorschrift opgenomen op het vlak van onderwatergeluid. De geluidsnorm is vastgesteld op 168 dB re µPa2s op 750 meter afstand van de geheide turbinepaal. Dit wordt in de praktijk gerealiseerd door o.a. ‘double bubble curtain’ schermen of andere methoden, ook is het gebruik van ‘soft-start’ procedure en het gebruik van een ‘acoustic deterrent device (ADD)’ verplicht. Deze maatregelen beperken ook de effecten op vissen.

In de operationele fase is geproduceerd onderwatergeluid in het windpark ver beneden het niveau waarop gehoorschade bij zeezoogdieren kan ontstaan. Ook voor andere soorten is gehoorschade als gevolg van een operationeel windpark uit te sluiten.

Onderzoek schaalvergroting 2030 – 2050

De indiener stelt dat onderzoek aantoont dat de schaalvergroting van offshore wind voor 2030 en 2050 in de zuidelijke Noordzee op zeer fundamentele manieren invloed zal hebben op het functioneren van het ecosysteem. Gezien het feit dat vissers volledig afhankelijk zijn van getij, stroming en watertemperaturen, uit de indiener zijn bezorgdheid over deze mogelijk fundamentele veranderingen in het ecosysteem. De indiener is dan ook van mening dat in het kader van het voorzorgsbeginsel nader onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dient plaats te vinden, nu te veel onduidelijk is aangaande de impact op het ecosysteem. Indien nodig dienen door de exploitanten van windparken maatregelen te worden genomen om significant negatieve effecten op het ecosysteem te mitigeren.

De effecten van windparken op de visserij en het onderwaterleven is in het MER bij het kavelbesluit onderzocht. Vanuit het Wind op zee ecologisch programma (Wozep) is voorts een studie uitgevoerd door Deltares met betrekking tot mogelijke ecosysteemeffecten.⁴

Deze inventariserende bureaustudie heeft in nog algemene zin de mogelijke ingreep-effectrelaties en de belangrijkste kennisleemtes geïdentificeerd. De studie geeft, gelet op het voorzorgsbeginsel, aanleiding om effecten op het ecosysteem verder te onderzoeken in het licht van de mogelijk verdere opschaling van wind op zee na 2030. Dit is in het kader van het Wozep in 2020 opgestart in de vorm van modelleerstudies.

Omdat het Deltares-modelinstrumentarium zich nog in een ontwikkelstadium bevindt moeten de resultaten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. Met dit onderzoek is wel een belangrijke stap gezet in een ecosysteemeffecten-onderzoekstraject waarmee, naar verwachting in de toekomst, beleidsadvies kan worden gegeven over opschalingsniveaus en locaties van windparken op de Noordzee.

Maatregelen die door de exploitanten van windparken op voorhand moeten worden genomen (voor soorten met een beschermde status), komen voort uit het Kader Ecologie en Cumulatie (KEC), dat effecten in cumulatie beschouwt. Deze maatregelen zijn in het kavelbesluit bindend vastgelegd.

Visserij vergunning

De beroepsvisserij heeft te maken met diverse natuurbeschermingsregels en daartoe behorende wetgeving. Het wordt steeds lastiger om de benodigde vergunningen op basis van de Wet natuurbescherming (Wnb-vergunningen) te verkrijgen. De beroepsvissers hebben te maken met vele kritische (ecologische) eisen waaraan zij moeten voldoen en hier werken de vissers met zorg aan mee. Daarom wil de beroepsvisserij, een activiteit welke al eeuwenlang plaatsvindt op de Noordzee, voorkomen dat negatieve effecten optreden op het ecosysteem van de Noordzee en aangrenzende wateren. Ook de beroepsvisserij dient (periodiek) vergunningen aan te vragen voor de beroepsmatige visserijactiviteiten die zij uitvoert. Hierbij dienen passende beoordelingen geschreven te worden, waarbij o.a. de effecten van de visserijactiviteiten dienen te worden gecumuleerd met de effecten van overige activiteiten binnen het Noordzeegebied. De verwachting van de indiener is dat het verkrijgen van de benodigde vergunningen voor de beroepsvisserij zal worden bemoeilijkt door de ontwikkeling van windparken op zee.

Mogelijke ecologische effecten van windparken op zee zijn onderzocht in het MER bij het kavelbesluit en zijn onderwerp van doorlopend onderzoek in het kader van het Wind op zee ecologisch programma (Wozep). Op grond van de Wet natuurbescherming is een passende beoordeling vereist indien een plan of project (significante) gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied. Deze eis geldt ingevolge artikel 5 van de Wet windenergie op zee ook voor windparken op zee. Om op voorhand effecten op beschermde Natura 2000-gebieden zoveel mogelijk te voorkomen zijn gebieden bestemd voor windenergie in het nationaal waterplan aangewezen buiten Natura 2000-gebieden. Desondanks kunnen beschermde natuurwaarden binnen en buiten Natura 2000-gebieden gevolgen ondervinden van activiteiten die op de Noordzee plaatsvinden, zoals de opwekking van windenergie en visserij. Om effecten zoveel mogelijk te beperken zijn in het kavelbesluit voorschriften opgenomen, onder meer om het risico op gehoorschade en verstoring van onderwaterleven te verminderen.

Het is niet goed te beoordelen in hoeverre windparken op zee het voor de visserij lastiger maken om vergunningen te verkrijgen op grond van de Wet natuurbescherming. De beoordeling van een vergunningaanvraag is maatwerk en gerelateerd aan de mogelijke ecologische effecten die specifiek samenhangen met het initiatief waarvoor vergunning wordt gevraagd. Effecten van bodemberoerende visserij en windparken zijn maar deels gelijk van aard. Bovendien is de Wet natuurbescherming niet van toepassing op handelingen die onderwerp zijn van het gemeenschappelijk visserijbeleid, bedoeld in artikel 38 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, voor zover zij plaatsvinden in de exclusieve economische zone (EEZ). Dit is bepaald in artikel 1.2, tweede lid, van de Wet natuurbescherming. De meeste windparken zijn gelegen in de EEZ.

Exportkabels

De indiener is van mening dat exportkabels van windparken rijke visgronden doorkruisen. De indiener ziet graag dat gekozen wordt voor het tracé met de minste impact voor de visserij, namelijk het tracé met de kortste route door de zeebodem. Ook roept de indiener op om de kabels op voldoende diepte in te graven. Het is voor de beroepsvisserij van belang dat de werkzaamheden in een korte tijd gebeuren vanwege te verwachten overlast. De indiener pleit daarom voor een korte periode voor het leggen en ingraven van de kabels.

De zienswijze heeft betrekking op de realisatie van het net op zee. Het net op zee valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit en de Wet windenergie op zee. Voor de kabeltracés naar land worden aparte besluitvormingsprocedures, inclusief m.e.r.-procedures doorlopen, in het kader van de vergunningaanvraag op grond van de Waterwet.

Consultaties

De indiener is van mening dat, ondanks alle consultaties de afgelopen jaren, het belang van de beroepsvisserij en dat van het ecosysteem te weinig erkend en meegenomen is in de plannen.

Het bevoegd gezag hecht aan het betrekken van belanghebbende partijen in de procedures voor kavelbesluiten. Indien gewenst treedt het bevoegd gezag graag in overleg met de indiener om de betrokkenheid bij dit project te bespreken.

Noordzeeakkoord

202000407

De indiener merkt op dat in de ontwerpkavelbesluiten het Onderhandelaarsakkoord voor de Noordzee wordt genoemd maar dat het bedoelde akkoord inmiddels na parlementaire instemming een aangenomen en breed gedragen Noordzeeakkoord is.

De toelichting van het kavelbesluit is op dit aspect geactualiseerd. Het Noordzeeakkoord is in juni 2020 vastgesteld en in februari 2021 aan de Tweede Kamer voorgelegd. Met het door de Tweede Kamer gesteunde Noordzeeakkoord wordt een basis gelegd onder het besluitvormingsproces voor het Programma Noordzee 2022-2027 (bijlage bij het Nationaal Waterprogramma 2022-2027). Een belangrijk deel van de afspraken krijgt in dit Programma Noordzee zijn beslag.

Noordzeeakkoord

Een van de afspraken uit het Noordzeeakkoord betreft het aanwijzen van nieuwe windenergiegebieden. De indiener acht het van het grootste belang dat nieuwe gebieden in het Programma Noordzee worden aangewezen. Daarnaast wordt opgemerkt dat het van groot belang is dat de reeds aangewezen gebieden die nog niet zijn benut, zoals het meest zuidelijke deel van Hollandse Kust (west), worden herbevestigd en daarmee beschikbaar blijven.

Deze zienswijze valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Van 22maart tot 21september 2021 heeft het ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 ter inzage gelegen. Hierin zijn afspraken uit het Noordzeeakkoord opgenomen en is het beleid voor de komende jaren op de Noordzee uitgewerkt. In het licht van de voorgenomen verdere opschaling van windenergie op zee is van 9november tot en met 20december 2021 een Aanvullend ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027, met aanwijzing van additionele windenergiegebieden (hoofdstuk 9), ter inzage gelegd. Eenieder is in de gelegenheid gesteld om op het ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 een zienswijze in te dienen.

Gasplatforms

De indiener wijst op specifieke bestaande infrastructuur in en nabij het windenergiegebied waarover in de toelichting bij de ontwerpkavelbesluiten wordt gesteld dat deze verwijderd wordt. De indiener vraagt hoe, gelet op de krappe tijdslijnen, wordt voorkomen dat dit de bouw van het windpark hindert.

De gasplatforms P6-B en P6-D worden op een zodanig tijdstip verwijderd dat deze geen belemmering vormen voor de bouw van het windpark in kavel VI. De genoemde platforms zijn satellieten van het even ten westen van de kavel gelegen gasplatform P6-A. Het platform P6-A zal voorafgaand aan de bouw van het windpark mogelijk verwijderd zijn ofwel (eventueel op termijn) een nieuwe functie krijgen met beperkte helikopterbereikbaarheid. In beide gevallen zal platform P6-A geen invloed hebben op de grenzen van het windpark in kavel VI of VII van windenergiegebied Hollandse Kust (west), zoals vastgelegd in dit kavelbesluit. Gelet op het gebruik van het gebied voor windenergie heeft de Staat een overeenkomst gesloten met de exploitant van de platforms inzake de beperkte helikopterbereikbaarheid en tijdige verwijdering. De overeenkomst op hoofdlijnen:

De kern van deze overeenkomst is dat tot 1oktober 2025 de bouwwerkzaamheden van de windparken niet interfereren met de ontmanteling van de gasplatforms en dat na 1oktober 2025 de ontmanteling van de gasplatforms niet interfereert met de bouw van de windparken. Mochten de gasplatforms eerder verwijderd worden, dan kan de bouw van de windparken in dat deel van het gebied ook eerder van start gaan. Dit wordt per platform bekeken.

Beide partijen treden in overleg over elkaars werkzaamheden over werkzaamheden in de ander zijn tijdvak, met als uitgangspunt non-interference. Dit geeft beide partijen ruimte om te zoeken naar mogelijkheden om toch werkzaamheden uit te voeren zolang ze elkaar ruimtelijk of in de tijd niet in de weg zitten.

Vergunningsduur

De indiener pleit voor een vergunningsduur van 40 jaar, zoals mogelijk wordt in de gewijzigde Wet windenergie op zee, ter versterking van de business case van wind op zee. Volgens de indiener is – rekening houdend met de ontwikkel-, bouw- en verwijderperiode – een vergunningsduur van 40 jaar nodig om de volle technische levensduur van 35 jaar te kunnen benutten. De indiener verzoekt om de ontwerpkavelbesluiten om die reden eerst vast te stellen na inwerkingtreding van de wetswijziging.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in de herziene ontwerpbesluiten is gewijzigd. Met de wijziging van de Wet windenergie op zee is het mogelijk geworden om de periode waarvoor de vergunning wordt verleend in een kavelbesluit vast te stellen op maximaal 40 jaar (voorheen maximaal 30 jaar), met daarin een operationele fase van 35 jaar. De verwachting is dat ten tijde van de bouw van het windpark in Hollandse Kust (west) turbines beschikbaar zullen zijn met een technische levensduur van 30 jaar. Het bevoegd gezag baseert zich hierbij op een informele consultatie bij fabrikanten en een onafhankelijk advies van een gerenommeerd deskundig bureau. De gekozen vergunning termijn van 35 jaar, met een mogelijkheid tot verlenging tot 40 jaar sluit hier bij aan. De vergunning voor kavel VIIwordt derhalve voor 35 jaar verleend. Dit is in voorschrift 6 vastgelegd. Dit is vijf jaar langer dan bepaald is in het oorspronkelijke ontwerpkavelbesluit.

Vergunning en ontmanteling

De ontwerpkavelbesluiten voorzien in de verplichting om kort na de operationele fase te beginnen met het ontmantelen van het windpark om onnodig ruimtegebruik te voorkomen. Indien er nog zorgen zijn rondom onnodig ruimtebeslag, zouden de kavelbesluiten volgens de indiener kunnen voorzien in het intrekken van de vergunning zodra de ontmanteling voltooid is.

De Wet windenergie op zee biedt de mogelijkheid om een vergunning in te trekken, indien de activiteiten waarvoor de vergunning geldt niet langer worden uitgevoerd. Dit is geregeld in artikel 17, eerste lid, onderdeel b van de Wet windenergie op zee. Zodra het windpark is ontmanteld, worden de activiteiten waarvoor de vergunning is verleend, niet meer uitgevoerd. Het voorzien van een aanvullende bepaling in het kavelbesluit ten aanzien van het intrekken van de vergunning zou dus overbodig zijn.

Vergunningsduur en ruimtebeslag

Het is volgens de indiener daarnaast wenselijk om, in het geval van gelijktijdige vergunningverlening, de in de vergunning voor kavel VII vast te stellen termijnen achter te laten lopen op de termijnen in de vergunning voor kavel VIIom zo een optimale match tussen gebiedsbelasting en operationele periode te faciliteren

Dit is een suggestie die ziet op de vergunning als bedoeld in artikel 12 van de Wet windenergie op zee. De zienswijze valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit als bedoeld in artikel 3 van de Wet windenergie op zee.

Overplanting en innovatie

De indiener merkt op dat er geen maximum vermogen wordt vastgelegd in de ontwerpkavelbesluiten, wat ruimte en flexibiliteit biedt voor ‘overplanting’. Om de windparken toekomstbestendig te maken, dienen de kavelbesluiten volgens de indiener de mogelijkheid te bieden om (op termijn) waterstofproductie of andere innovaties toe te kunnen voegen aan het ‘reguliere’ windpark. In dat licht verzoekt de indiener om het voorschrift om de turbines allemaal aan te sluiten op de platforms van TenneT te wijzigen in een vereiste om ten minste 693MW aan te sluiten op elk platform.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. Voorschrift 3, achtste lid, van het kavelbesluit bepaalt dat een samenstel van turbines met een gecombineerd geïnstalleerd vermogen tot 760 MW in ieder geval wordt aangesloten op het TenneT-platform Hollandse Kust (west Alpha). Aansluiting op een TenneT-platform is voor windenergiegebied Hollandse Kust (west) het uitgangspunt. Het oorspronkelijk ontwerp ging uit van alle turbines. Het herziene voorschrift houdt rekening met de door de (gewijzigde) Wet windenergie op zee geboden mogelijkheid dat het net op zee niet het enige aansluitpunt is.

In het kavelbesluit wordt de aansluiting van het windpark op het net op zee gereguleerd. Indien binnen de voorwaarden van het besluit, het totaal geïnstalleerd vermogen groter is dan 760 MW, worden alle aanwezige turbines geacht onderdeel uit te maken van het windpark. Eventuele aansluiting van turbines op andere aansluitpunten dan het net op zee zijn in dit kavelbesluit niet gereguleerd. De plaatsing van aanvullende aansluitpunten, elektrolyse-installaties bijvoorbeeld, alsmede de aansluiting van turbines op die aanvullende aansluitpunten, is derhalve vergunningplichtig op grond van de Waterwet.

Obstakelverlichting luchtvaart

De vereisten die aan de obstakelverlichting voor de luchtvaart worden gesteld kunnen volgens de indiener invloed hebben op het ontwerp van het windpark en de mogelijkheden om windafvangeffecten te verminderen. Gelet op de mogelijkheid dat een kleiner aantal, maar grotere turbines wordt geplaatst in de kavels, verzoekt de indiener om een grotere afstand tussen de (verlichting op de) turbines aan de buitenzijde van de windparken toe te staan.

De Wet windenergie op zee beoogt de vergunninghouder zoveel mogelijk de vrijheid te geven om een windpark naar eigen inzicht in te richten. Er gelden echter randvoorwaarden ter bescherming van ander (bestaand) gebruik in de omgeving van de kavel, waaronder luchtvaart. De internationale vereisten die aan windparkverlichting uit het perspectief van aeronautische veiligheid worden gesteld, zijn opgenomen in artikel 6.16h van het Waterbesluit en nader uitgewerkt in het informatieblad ‘Aanduiding offshore windturbines en offshore windparken in relatie tot luchtvaartveiligheid’. Het kavelbesluit bevat vervolgens een aantal bijzondere bepalingen vanuit het oogpunt om lichthinder zoveel mogelijk te voorkomen.

In het ontwerpkavelbesluit was in voorschrift 4, tiende lid, onderdeel c voorgeschreven dat in ieder geval de contouren van het windpark verlicht dienen te zijn in het kader van de luchtvaartveiligheid, waarbij, vanuit de co*ckpit van het luchtvaartuig gezien, de afstand op de horizon tussen de afzonderlijke lichten op de windturbines niet meer dan 900 meter is. Dit onderdeel van voorschrift 4, tiende lid, is in het definitieve kavelbesluit geschrapt. De reden daarvan is dat in onderdeel a van voorschrift 4, tiende lid, dwingend is bepaald dat de obstakellichten op het hoogste vaste punt op alle windturbines vastbrandende rode lichten zijn.

Het voorschrift zoals opgenomen in zowel het oorspronkelijke als herziene ontwerpkavelbesluit was daarmee innerlijk tegenstrijdig en niet in overeenstemming met het informatieblad ‘Aanduiding offshore windturbines en offshore windparken in relatie tot luchtvaartveiligheid’. Gelet op de eis dat alle turbines voorzien zijn van in ieder geval vastbrandende rode obstakellichten op het hoogste vaste punt, is de afstand tussen de turbines niet langer relevant voor de verlichtingseisen. Door elke turbine in ieder geval op het hoogste vaste punt van obstakelverlichting te voorzien, is het windpark vanuit de co*ckpit van een luchtvaartuig gezien, voldoende herkenbaar als eenheid.

Termijn archeologieplan

De indiener merkt op dat achttien maanden voorafgaand aan de constructie een plan moet worden opgesteld waarin wordt uiteengezet op welke wijze uitvoering wordt gegeven aan de eisen ter bescherming van archeologie en cultuurhistorie. In eerdere kavelbesluiten was de termijn drie maanden voorafgaand aan de constructie. Vanwege de krappe planning en tendereisen, verzoekt de indiener de termijn voor indiening van het plan te verruimen.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. De in voorschrift 4, negende lid, van het kavelbesluit genoemde termijn voor het overleggen van een archeologiewerkplan is drie maanden voorafgaand aan de bouwwerkzaamheden. In het oorspronkelijke ontwerp was deze termijn abusievelijk gesteld op achttien maanden voorafgaand aan de start van de bouw.

Stikstof

In de ontwerpkavelbesluiten zijn vanwege het beperken van stikstofdepositie in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden voorschriften opgenomen waarin NOx-emissie-eisen zijn gesteld. De indiener betwijfelt om verschillende redenen de haalbaarheid van de eisen en stelt diverse kanttekeningen bij de berekeningen waar het voorschrift op is gebaseerd.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. Het oorspronkelijke ontwerpkavelbesluit bevatte een gekwantificeerd en bindend emissieplafond voor de aanlegfase. Deze bepaling wordt gelet op de wettelijke voorziening als bedoeld in artikel 2.9a van de Wet natuurbescherming en artikel 2.5 Besluit natuurbescherming niet langer passend geacht. Voorschrift 4, vijfde lid, bevat een inspanningsverplichting om de emissie van stikstofverbindingen naar de lucht in de bouw- en verwijderingsfase te beperken. Met het vervangende voorschrift wordt aangesloten bij de aanpak van het (voorgestelde) artikel 7.19a van het Besluit bouwwerken leefomgeving, dat voor windparken in de EEZ niet van toepassing is. Een nadere motivering is opgenomen in paragraaf 7.8.7 van dit kavelbesluit.

Stikstof

De indiener verzoekt om verduidelijking welke eis in het voorschrift bindend is, de maximale depositie van 0,05 mol/ha/jaar of de emissie-eis van 20,5 ton/j/kavel? Voorts verzoekt de indiener om duidelijk te maken dat het voorschrift enkel betrekking heeft op de constructieperiode.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. Voor de aanlegfase en verwijderingsfase geldt niet meer een gekwantificeerde norm maar een inspanningsverplichting, zoals beschreven hierboven.

Voor wat betreft de onderhoudsfase geldt daarentegen wel nog een gekwantificeerde eis, die betrekking heeft op de stikstofdepositie in de daarvoor gevoelige Natura 2000-gebieden, te weten 0,00 mol/ha/jr. De vergunninghouder kan aantonen dat hij aan deze depositienorm voldoet middels een op de specifieke onderhoudssituatie toegespitste berekening, waarbij (thans) wettelijk het AERIUS-rekenprogramma is voorgeschreven. Uit de AERIUS-berekening moet volgen dat de stikstofdepositie in daarvoor gevoelige Natura 2000-gebieden 0,00 mol/ha/jr. bedraagt. NB: Gelet op de drempelwaarde die het programma hanteert van 0,005 mol/ha/jr. is dit niet per definitie nihil.

Stikstof

De indiener verzoekt de NOx-eisen te schrappen en wijst daarbij op de partiële vrijstelling voor bouwactiviteiten, als opgenomen in de gewijzigde Wet natuurbescherming. Indien nodig, verzoekt de indiener te wachten met het nemen van kavelbesluiten tot de wetswijziging in werking is getreden.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. De wettelijke voorziening als bedoeld in artikel 2.9a van de Wet natuurbescherming en artikel 2.5 Besluit natuurbescherming (‘partiële vrijstelling) is van toepassing op de aanleg- en verwijderingsfase.

Afstand plaatsing turbines

De indiener wijst er op dat de (gebruikelijke) zone van 500 meter rond een transformatorplatform afwijkt van de onderhoudszone bij platform Hollandse Kust (west Beta) zoals gedefinieerd in de coördinaten in het ontwerpkavelbesluit voor kavel VII. De indiener vraagt om een toelichting welke afstand bij de plaatsing van turbines (inclusief rotorbladen) aangehouden dient te worden.

Voor de veiligheidszone wordt in beginsel een afstand van 500 meter aangehouden rond het platform. De daadwerkelijke afstand kan enigszins afwijken. Dit is genuanceerd in de tekst van de toelichting van het definitieve kavelbesluit. Dat neemt niet weg dat de kavelgrenzen wel bindend zijn vastgelegd. In voorschrift 2, derde lid, wordt bepaald dat de rotorbladen van de windturbines volledig binnen de contour van het windpark zoals aangegeven in voorschrift 2, eerste lid, en buiten de onderhouds- en veiligheidszones zoals genoemd in voorschrift 2, tweede lid moeten blijven. NB: Bij voorschrift 2, tweede lid, in het oorspronkelijke ontwerpkavelbesluit was een foutieve bijlage gevoegd. Deze is vervangen door de correcte versie.

Straalvoorziening en corridor

De indiener begrijpt uit de toelichting bij de ontwerpkavelbesluiten dat voor elke te behouden straalvoorziening een corridor van circa 130 meter vrij dient te worden gehouden en vraagt om een toelichting.

In paragraaf 6.11.3 van het kavelbesluit is nader toegelicht dat geen (bindende) ruimtelijke reservering/uitsluiting wordt opgenomen voor de straalverbindingen die de kavel doorkruisen. Naar verwachting hoeven de straalverbindingen niet behouden te blijven. Indien aan behoud van een of meer straalverbindingen wel behoefte blijkt te bestaan, dan kan door de vergunninghouder van het windpark in samenspraak met de eigenaar van de straalverbinding worden bezien in hoeverre aan de belangen van het behoud van de verbinding tegemoet kan worden gekomen zonder afbreuk te doen aan het uitgangspunt van een efficiënte energiewinning. Agentschap Telecom heeft daarvoor een handreiking ontwikkeld. Op grond van de daarbij horende rekenformule kan voor elke te behouden straalvoorziening een corridor van circa 130 meter vrij worden gehouden. Deze beperkte ruimtereservering hoeft een gunstige vormgeving van het windpark niet in de weg te staan. De beoordeling is echter maatwerk en afhankelijk van het door de vergunninghouder te bepalen windparkontwerp.

Bouwactiviteiten in de onderhoudszones

De indiener vraagt in hoeverre het toegestaan is om bouwactiviteiten met bijvoorbeeld het gebruik van ‘jack-ups’ te ontplooien in de onderhoudszones van exportkabels, de onderhoudszones van de verbindingskabel tussen de platforms west Alpha en west Beta, de onderhoudszones van pijpleidingen, en in de gebieden gelegen buiten de coördinaten zoals gedefinieerd in voorschrift 2, eerste lid, van de ontwerpkavelbesluiten. Voorts vraagt de indiener of de grootte en vorm van de onderhoudszones voor de exportkabels is aangepast ten opzichte van eerder vrijgegeven data en of kan worden bevestigd dat de breedte van de onderhoudszone voor de verbindingskabel tussen de platforms 200 meter (2 x 100 meter) bedraagt.

Het is niet toegestaan bouwactiviteiten te ontplooien in de onderhoudszones van exportkabels, de onderhoudszones van de verbindingskabel tussen de platforms west Alpha en west Beta, en de onderhoudszones van pijpleidingen. De gebieden gelegen buiten de coördinaten zoals gedefinieerd in voorschrift 2, eerste lid, van het kavelbesluit zijn niet in het kavelbesluit gereguleerd. Ook daar mogen geen bouwactiviteiten plaatsvinden. Zoals vermeld in de beantwoording van nr. 13 was bij voorschrift 2, tweede lid, in het oorspronkelijke ontwerpkavelbesluit een foutieve bijlage gevoegd. Deze zijn vervangen door de correcte versies. De omvang van de onderhoudszone van de verbindingskabel is inderdaad 200 meter (100 meter aan weerszijden).

Onderwatergeluid

Ter voorkoming van verstoring van onderwaterleven bevatten de ontwerpkavelbesluiten een voorschrift met vaste geluidsnorm. De indiener verzoekt om een toelichting op de meetvereisten, waaronder de frequentie van metingen en of deze real-time moeten plaatsvinden. Voorts verzoekt de indiener om een verruiming van de duur waarin het is toegestaan om de norm te overschrijden ten behoeve van onderzoek, aangezien 25 minuten volgens de indiener te kort is om nieuw materieel op effectiviteit te testen.

Bij het heien van elke funderingspaal dient het onderwatergeluid te worden gemeten en binnen 48 uur te worden gerapporteerd aan de Minister van Economische Zaken en Klimaat (via Rijkswaterstaat Zee & Delta, afdeling Handhaving). Van deze rapportagefrequentie mag alleen worden afgeweken na voorafgaande toestemming.

Metingen mogen zowel met live/real-time/WiFi-recorders als met autonomous recorders worden uitgevoerd. Bovenstaande zaken dienen opgenomen te worden in het aan te leveren heiplan.

Zoals in de toelichting bij het kavelbesluit is opgemerkt is de mogelijkheid in de tijd (maximaal 25 minuten per geheide paal) beperkt. Deze beperking moet verzekeren dat de effecten op gevoelig onderwaterleven niet groter zijn dan voorafgaand aan de besluitvorming is beoordeeld en dat de normstelling in het KEC en de daarbij berekende ecologische ruimte in cumulatie, niet worden overschreden en de staat van instandhouding van soorten niet wordt beïnvloed. De mogelijkheid van kortdurende overschrijdingen is bedoeld voor het testen van initiatieven waarvan op basis van eerdere testresultaten (op land) sterke aanwijzingen bestaan van een goede mitigerende werking ten aanzien van onderwatergeluid en overige milieueffecten.

Stilstandvoorziening vogels

Ter beperking van het aantal aanvaringsslachtoffers onder vogels bevatten de ontwerpkavelbesluiten een voorschrift met stilstandprocedure. De indiener verzoekt om een specificering van de vogelmigratieperiodes waarin de procedure van toepassing zal zijn, alsmede van de technische details en beoogde locatie van de apparatuur

Het vogelvoorspellingsmodel is nog in ontwikkeling. Het is beoogd dat de stilstandprocedure vanaf januari 2023 in werking treedt waarbij het model doorontwikkeld zal blijven worden. Het startsein voor de daadwerkelijke toepassing van de stilstandmaatregel op basis van het voorspellingsmodel zal naar verwachting (ten minste) 48 uur vooraf geschieden. De periodes waarin massale vogeltrek (500 vogels per km per uur op 25-250 meter hoogte of een equivalent daarvan) plaats kan vinden zijn in het voorjaar en najaar. De vogelradar in Hollandse Kust (west) wordt naar verwachting geplaatst op een platform van TenneT en niet op een turbine in het windpark.

Natuurinclusief bouwen

De ontwerpkavelbesluiten bevatten een voorschrift ter bevordering van natuurinclusief bouwen, waarin onder meer voorschriften zijn opgenomen voor het aanbrengen van spleten of holen in de bovenste gradatie van de erosiebescherming. De indiener stelt dat het aantonen van de aantallen en grootte van de genoemde spleten erg gecompliceerd is en de specifieke eisen die er aan gesteld worden mogelijk andere installatieschepen vergen. Het gebruik van meerdere schepen voor het installeren van erosiebescherming leidt tot extra stikstofemissie. De indiener verzoekt om grotere en/of meer verscheidende gradering toe te staan. Daarnaast merkt de indiener op dat betonnen buizen ingebed in de erosiebescherming vrijwel direct met zand dichtslibben. De in de ontwerpkavelbesluiten voorgeschreven opties zijn volgens de indiener zeer specifiek zonder dat de effectiviteit ervan is vastgesteld. De indiener doet de aanbeveling ook ruimte te creëren voor alternatieve, nieuwe oplossingen die toegevoegde waarde kunnen bieden, waaronder ‘water replenishment holes’.

De bevordering van het natuurinclusief bouwen van windparken op zee is een proces van learning by doing. Het voorschrift is tot stand gekomen op basis van intensieve consultatie van experts uit de wind- en waterbouwsector en op basis van de best beschikbare kennis. De wetenschappelijke kennis rond natuurinclusief bouwen is inderdaad nog niet optimaal, wat niet wegneemt dat de kennisbasis de afgelopen jaren is vergroot met nader onderzoek, van o.a. Van Duren et al. (2016)⁵ , Lengkeek et al. (2017)⁶ en Hermans et al. (2020)⁷. Van de voorgestelde maatregelen mag in redelijkheid worden verwacht dat ze ecologisch effect hebben, maar de mate waarin zal op grond van monitoring bepaald moeten worden. In de overwegingen is ook rekening gehouden met de technische uitdagingen die de indiener noemt, zoals onder meer ook besproken in het laatstgenoemde rapport van Hermans et al. (2020). Voor wat betreft de zorgen over het dichtslibben van buizen wordt benadrukt dat het voorschrift de bepaling bevat dat het ontwerp zodanig is dat sedimentatie in de holtes wordt geminimaliseerd. Dit kan bijvoorbeeld door tenminste één zijde van de structuur open te houden. Ten aanzien van de suggestie om ook ‘water replenishment holes’ als mogelijkheid voor te schrijven wordt opgemerkt dat hier elders mee zal worden geëxperimenteerd maar dat monitoring nog moet uitwijzen wat de hydrodynamiek is in de gaten en in hoeverre kabeljauw daadwerkelijk wordt aangetrokken. Het geplande experiment biedt de kans de werking te evalueren. Voor wat betreft stikstofdepositie als gevolg van de realisatie van het windpark, wordt verwezen naar de beantwoording van zienswijze 202000407 nr. 10 t/m 12.

Coördinatentabel afgesloten mijnbouwputten

De ontwerpkavelbesluiten bevatten een voorschrift om afgesloten mijnbouwputten te beschermen. De indiener verzoekt om de coördinaten van de betreffende afgesloten mijnbouwputten aan het voorschrift toe te voegen.

Deze zienswijze heeft betrekking op een aspect dat in het herziene ontwerpbesluit is gewijzigd. Aan voorschrift 4, achtste lid, is een coördinatentabel toegevoegd van de in de kavel aanwezige (afgesloten) mijnbouwputten.

Aanwezigheid UK-NL10 en UK-NL14

De indiener wijst op gegevens waaruit blijkt dat twee verlaten telecomkabels het windenergiegebied doorkruisen: UK-NL14 en UK-NL10. De toelichting bij de ontwerpkavelbesluiten maken echter alleen melding van UK-NL14. De indiener vraagt om uitsluitsel of de UK-NL10 aanwezig is en of dit implicaties heeft voor de kavels.

In de paragrafen 6.10.2 en 6.10.3 is toegevoegd dat de (verlaten) telecomkabel UK-NL10 inderdaad aanwezig is in het windenergiegebied.

De telecomkabels betreffen de UK-NL10 (in kavels VI en VII) en UK-NL14 (kavel VI) van KPN. De kabels zijn (deels) waargenomen in de locatieonderzoeken die in opdracht van RVO zijn uitgevoerd. Deze (delen van) kabels zijn verlaten en worden mogelijk nog door de beheerder/eigenaar verwijderd.

De ontwerpkavelbesluiten bevatten een voorschrift omtrent (medewerking aan) een monitorings- en evaluatieprogramma. De indiener verzoekt dat data en analyse van zeebodemonderzoek steeds beschikbaar worden gesteld aan de windparkontwikkelaars.

De resultaten uit het monitorings- en evaluatieprogramma zijn in beginsel openbaar. Open data passen bij een overheid die haar taken in transparantie uitvoert. Rapporten van het Wozep-programma zijn te vinden op www.noordzeeloket.nl/functies-gebruik/windenergie/ecologie/wind-zee-ecologisch-programma-wozep. De daaraan ten grondslag liggende onderzoeksdata worden gepubliceerd op www.informatiehuismarien.nl.

Voorafgaande aan een kavelbesluit wordt door het rijk ook locatieonderzoek gedaan. De onderzoeksresultaten zijn te vinden op www.offshorewind.rvo.nl.

Indien vergaarde data niet via deze portalen beschikbaar is gesteld, kan de betrokken overheidsinstantie uiteraard verzocht worden om de data alsnog te publiceren.

Beperking verdienvermogen visserij

202000408

Volgens de indiener beperkt de realisatie van twee windparken het voor de demersale visserij geschikte en toegankelijke visgebied, en daarmee het verdienvermogen van en perspectief voor de Nederlandse vloot.

Bij het aanwijzen van windenergiegebieden in het nationaal waterplan zijn de gevolgen voor de visserijsector in kaart gebracht in de daarvoor opgestelde plan-MER’s. Vertegenwoordigers van de visserij hebben hierbij steeds de mogelijkheid gehad voor inbreng. Het kabinet heeft de gevolgen voor de visserijsector afgewogen tegen het belang van de bijdrage van windenergie op zee aan de verduurzaming van onze nationale energievoorziening. Daarbij heeft het kabinet opwekking van duurzame (wind)energie op zee tot activiteit van nationaal belang benoemd. Andere activiteiten van nationaal belang zijn scheepvaart, olie- en gaswinning, CO2-opslag, zandwinning en defensie. In de ruimtelijke afweging is het streven van het kabinet om -waar mogelijk- rekening te houden met andere belangen.

Het MER voor het kavelbesluit heeft inzichtelijk gemaakt wat de waarde is van de windenergiegebieden die in het kader van de routekaart 2030 worden benut en de afhankelijkheid van deze gebieden voor de besomming (totale opbrengst) van individuele schepen. Deze gebieden dragen gemiddeld 1,52 miljoen euro per jaar bij aan de bruto toegevoegde waarde (netto resultaat plus afschrijvingen, rente, lonen en sociale lasten) van de Nederlandse kottervisserij. Hiermee leverden deze gebieden een gemiddelde bijdrage van 1,36 procent aan de Nederlandse kottersector in zijn geheel en 2,65 procent aan de Nederlandse kottersector vissend op het NCP.

Gebiedsverlies visserij

Gebiedsverlies kan volgens de indiener grote gevolgen hebben voor de specifieke vissers die ter plaatse van de voorgestelde kavels VI en VII visbestekken hebben, met een doorwerking op hun gemeenschappen. De impact moet volgens de indiener op bedrijfsniveau beschouwd worden. Ook stelt de indiener zich op het standpunt dat het uitwijken naar nieuwe vislocaties verdringingseffecten met zich meebrengt van zowel bedrijfseconomische als ecologische aard.

In het MER voor de kavel is beoordeeld wat de gebiedssluitingen kunnen betekenen voor individuele viskotters. Indien wordt gekeken naar alle gebieden die in het kader van de routekaart 2030 worden benut voor windenergie, is de conclusie dat de afhankelijkheid van deze gebieden voor de opbrengst van individuele schepen laag is. Kijkend naar de totale opbrengst van individuele schepen is 95 procent van de schepen voor hooguit 5 procent afhankelijk van deze gebieden. Voor 3 procent van de schepen is dat tussen de 5-10 procent, en voor 2 procent van de schepen is dat tussen de 10-25 procent. Voor een individuele visser kunnen de gebiedssluitingen daarmee wel consequenties hebben. Er zijn op dit moment echter geen aanwijzingen dat de overblijvende visgronden onvoldoende zouden zijn voor het volledig benutten van de beschikbare landelijke visquota. De efficiëntie van de visvangst kan wel veranderen doordat een andere route gevaren moet worden. Dit kan de winstgevendheid beïnvloeden. De kosten van omvaren als gevolg van de gebiedssluitingen in het kader van de routekaart 2030 worden geraamd op 0,4 tot 1,7 miljoen euro, met de verwachting dat 160 van de 289 schepen zullen moeten omvaren. Dit komt neer op 1,4 tot 5,8 procent van de nettowinst van deze 160 schepen.

De gebiedssluitingen voor de visserij kunnen in individuele gevallen grote gevolgen hebben. Dit laatste is echter moeilijk in kaart te brengen omdat geen informatie beschikbaar is over welke vissers specifiek gebruik maken van de betreffende gebieden. Dit komt mede doordat deze informatie uit concurrentieoverwegingen niet wordt prijsgegeven. Het is ook lastig om in zijn algemeenheid in te schatten waar de visserij zich vervolgens zal concentreren. Het ruimtelijk gedrag van vis is moeilijk voorspelbaar en daarmee ook het gedrag van de vissers.

Het Noordzeebeleid is erop gericht om zo efficiënt mogelijk gebruik te maken van de beschikbare ruimte op de Noordzee. Activiteiten en belangen kunnen ruimtelijk conflicteren waardoor keuzes gemaakt moeten worden. Deze keuzes kunnen nadelig zijn voor een bepaalde activiteit. Met de aanwijzing van het windenergiegebied Hollandse Kust (west) in het Nationaal Waterplan is bepaald dat het gebied bestemd is voor duurzame energieopwekking. Daarmee is besloten dat windenergie op zee ter plaatse van kavel VIIprioriteit heeft boven andere activiteiten in het gebied, zoals de bestaande visserij.

Visserij in hoofdvaarwegen

Naast bestaande en geplande windparken zijn er op de Noordzee ruimtelijke claims ten behoeve van natuurbescherming en hoofdvaarwegen. Dat vismogelijkheden in hoofdvaarwegen beperkt zijn, is volgens de indiener niet meegewogen in de effectbeoordeling voor beide kavels.

In het MER en in de belangenafweging is, anders dan de indiener suggereert, wel rekening gehouden met het niet toegankelijk zijn voor de visserij van andere gebieden dan windenergiegebieden, zoals (delen van) Natura 2000-gebieden, munitiestortgebieden en mjinbouwplatforms. Bij de bepaling in het MER van het gebiedsverlies is dit als nuancering gemeld.

Visserij in de hoofdvaarwegen is niet wenselijk omdat het overige scheepvaartverkeer niet gehinderd mag worden. Als het rustig is en er komt geen overig scheepvaartverkeer aan, dan gebeurt het wel.

Visserij hotspots

De constatering dat beide kavels geen ‘visserij-hotspots’ bevatten is volgens de indiener gebaseerd op verouderde informatie. De indiener doet de suggestie om actuele visserij-intensiteitskaarten te hanteren.

De indiener is van mening dat de informatie in het MER verouderd is. De MER-opsteller maakt idealiter gebruik van de meest actuele (en beschikbare) kennis ter zake. De gegevens uit de MER voor kavel VI en kavel VII met betrekking tot de visserij hotspots zijn gebaseerd op een onderzoek van de WUR, dat is gepubliceerd in 2018. Deze studie heeft gebruik gemaakt van informatie die het aantal beviste km² zeeoppervlak per jaar per km² laat zien tussen de jaartallen 2008 en 2015 voor schol, kreeft, tong en overige demersale visactiviteiten. Op basis van deze informatie is in kaart gebracht of hotspots in het windenergiegebied zijn gesitueerd. Het bevoegd gezag is niet bekend met actuelere informatie op dit punt.

Aparte MER

De indiener kan zich niet vinden in de beoordeling van de effecten voor de visserij als licht negatief voor beide kavels. De indiener ziet in het gegeven dat voor beide kavels een apart milieueffectrapport is opgesteld het bewijs dat cumulatieve effecten niet goed gewogen worden.

De beoordeling van effecten op de visserij is door de MER-opsteller in het betreffende hoofdstuk uitgebreid gemotiveerd. Het is gebruikelijk om voor elk afzonderlijk project een MER op te stellen. Dit neemt niet weg dat cumulatieve effecten daarbij in beeld moeten worden gebracht. Het hoofdstuk over visserij bevat een beschrijving en beoordeling van effecten in cumulatie, waarbij rekening is gehouden met effecten als gevolg van alle routekaart 2030-windparken tezamen.

Visserij passieve tuigen

De mogelijke alternatieven voor de visserij die vaak genoemd worden, zoals het vissen met passieve tuigen, bieden volgens de indiener onvoldoende compensatie voor de sluiting van windparken voor bodemberoerende visserij. De passieve visserij is een activiteit van een ander type en kleinschaliger bedrijf. Bovendien is omschakeling voor kottervissers niet eenvoudig. De indiener eist daarom dat de windparken op het Nederlandse deel van de Noordzee toegankelijk blijven voor de kottervisserij.

Met het noemen van het potentieel medegebruik van windparken voor andere vormen van visserij in het ontwerpkavelbesluit is niet beoogd te stellen dat dit een volwaardig alternatief is voor het verlies van de bodemberoerende visserij in het gebied. De toelichting is aangepast om deze indruk te voorkomen. Voor wat betreft het niet open stellen van windparken voor bodemberoerende visserij wordt verwezen naar de beantwoording op nr. 202000406, zienswijze 1.

Medegebruik

202000409

Het ontwerpProgramma Noordzee 2022-2027 voorziet in medegebruik van windparken. Het medegebruik zou volgens de indiener dan ook gespecifieerd moeten worden in de kavelbesluiten om onzekerheid betreffende de gevolgen deels weg te nemen en een inschatting te kunnen maken van de te nemen maatregelen.

Het kavelbesluit ziet op de randvoorwaarden voor het bouwen, exploiteren en ontmantelen van een windpark. Het medegebruik van de gebieden is mede afhankelijk van de beleidsuitgangspunten en -instrumenten in het Programma Noordzee 2022-2027, dat nog niet is vastgesteld. Vooruitlopende op de vaststelling van het Programma Noordzee 2022-2027 wordt gewerkt aan een gebiedsverkenning voor medegebruik van het windpark. Na het vaststellen van de definitieve lay-out van een windpark wordt een handreiking gebiedspaspoort opgesteld met daarin een zonering voor mogelijke vormen van medegebruik in het windenergiegebied. Het gebiedspaspoort wordt opgesteld middels een stakeholdersproces waarin belanghebbenden inspraak hebben.

Medegebruik in deze gebieden wordt gereguleerd op grond van de Waterwet. Een mogelijk medegebruik initiatief kan een vergunningaanvraag indienen bij Rijkswaterstaat op grond van de Waterwet. Voor vergunningbesluiten ingevolge de Waterwet geldt dat belanghebbenden het recht van bezwaar en beroep hebben. De zienswijze valt aldus buiten de reikwijdte van het kavelbesluit.

Verwijdering telecomkabel

De indiener vraagt om helderheid ten aanzien van de buiten gebruik gestelde telecomkabel UKNL14. Het is niet duidelijk welke delen van de kabel worden verwijderd en wie de eigenaar is. Verwijdering kan problemen met zich mee brengen. Indien de windparkontwikkelaar genoodzaakt is zelf delen van de kabel te verwijderen om het windpark te kunnen realiseren, is volgens de indiener kostenverhaal op de eigenaar van de UKNL14-kabel aan de orde.

De telecomkabel is van KPN. Afhankelijk van de vergunningvoorschriften kan het zijn dat de vergunninghouder deze kabel nog dient te verwijderen. Indien (delen van) de kabel blijft liggen, en een noodzaak bestaat om (delen van) de kabel te verwijderen ten behoeve van de aanleg van het windpark, kan de vergunninghouder de afwikkeling van de verwijdering afstemmen met de eigenaar/beheerder van de telecomkabel middels een private overeenkomst.

HMR route in beeld brengen

De indiener geeft de suggestie om de ligging van de helicopter main route (HMR) in beeld te brengen in de kavelbesluiten. Indien deze niet wordt verlegd, zullen door de windparkontwikkelaar mogelijk maatregelen moeten worden getroffen.

Door het windenergiegebied Hollandse Kust (west) loopt één ‘helicopter main route’ (HMR) aangeduid als KY653 (zie figuur 4 in paragraaf 6.7.2). In het oorspronkelijke ontwerpkavelbesluit ontbrak de verwijzing naar de afbeelding. Dit is aangepast in het kavelbesluit.

Indien de HMR blijft bestaan, zal in het verlichtingsplan van de windparkexploitant rekening gehouden moeten worden met de HMR. Het kader hiervoor zijn de internationale eisen, zoals onder andere uiteengezet in het Informatieblad ‘Aanduiding offshore windturbines en offshore windparken in relatie tot luchtvaartveiligheid’ van de Inspectie Leefomgeving en Transport.

Onderhoudsfrequentie infrastructuur

De ontwerpkavelbesluiten bevatten een voorschrift om de rotatiesnelheid van turbines gedurende onderhoudswerkzaamheden aan buisleidingen en kabels te beperken. Volgens de indiener dient het kavelbesluit inzicht te geven in de verwachte onderhoudsfrequentie en -duur.

De verwachting is dat onderhoudswerkzaamheden slechts incidenteel voorkomen. De rijksoverheid beschikt niet over concrete informatie ten aanzien van de onderhoudsfrequentie en -duur van deze infrastructuur.

Straalverbindingen

De indiener merkt op dat geen zekerheid bestaat over het buiten gebruik stellen van straalverbindingen en verzoekt om een toelichting over de toegestane activiteiten binnen de ruimtelijke reikwijdte van de straalverbindingen, en om de exacte locatiegegevens daarvan.

In paragraaf 6.11.3 van het kavelbesluit is nader toegelicht dat geen (bindende) ruimtelijke reservering/uitsluiting wordt opgenomen voor de straalverbindingen die de kavel doorkruisen. Naar verwachting hoeven de straalverbindingen niet behouden te blijven. Indien aan behoud van een of meer straalverbindingen wel behoefte blijkt te bestaan, dan kan door de vergunninghouder van het windpark in samenspraak met de eigenaar van de straalverbinding worden bezien in hoeverre aan de belangen van het behoud van de verbinding tegemoet kan worden gekomen zonder afbreuk te doen aan het uitgangspunt van een efficiënte energiewinning. Agentschap Telecom heeft daarvoor een handreiking ontwikkeld. Op grond van de daarbij horende rekenformule kan voor elke te behouden straalvoorzieningen een corridor van circa 130 meter vrij worden gehouden. Deze beperkte ruimtereservering hoeft een gunstige vormgeving van het windpark niet in de weg te staan. De beoordeling is echter maatwerk en afhankelijk van het door de vergunninghouder te bepalen windparkontwerp.

Medewerkingsplicht

Op grond van de ontwerpkavelbesluiten moet de vergunninghouder meewerken aan zowel de plaatsing van verschillende soorten apparatuur alsook aan het verlenen van toegang in het kader van het beheer en onderhoud van apparatuur. De indiener wijst op het ontbreken van de concrete inspanningen en bijbehorende bedragen die deze verplichtingen met zich meebrengen. De indiener verzoekt om een duidelijkere omschrijving van het te bevestigen materiaal (omvang, gewicht) en een indicatie van de onderhoudsfrequentie.

De overheid zal sensoren (AIS & radars) installeren in het windpark of aan de randen van het windpark ten behoeve van de beperking van aanvaringsslachtoffers, de scheepvaartveiligheid en ten behoeve van het monitorings- en evaluatieprogramma. Hiertoe zijn respectievelijk het voorschrift 4, derde lid, het voorschrift 4, elfde lid en voorschrift 5, eerste lid opgenomen. De voorschriften regelen dat de vergunninghouder zonder financiële tegenprestatie medewerking verleent bij het installeren van (radar)apparatuur in het windpark, mocht dit aan de orde zijn. Deze apparatuur kan worden geplaatst in de turbines maar ook aan de (buitenkant van de) turbineconstructies. De medewerkingsplicht betreft ook het ter beschikking stellen van constructies aan windturbines voor het bevestigen van de hierboven genoemde apparatuur, zoals beugels en andere draagconstructies, inclusief de verantwoordelijkheid voor het ontwerp daarvan. Ook stelt de vergunninghouder ruimte op de datakabels (glasvezel, dark fibre) vanuit de turbines naar een verzamelpunt (OSS, Offshore SubStation platform) beschikbaar, om de informatie van de sensoren op de juiste plaatsen te krijgen. Daarnaast is geregeld dat de vergunninghouder zonder financiële tegenprestatie meewerkt aan de toegang van de turbines ten behoeve van het beheer en onderhoud van deze apparatuur. Dit betreft bijvoorbeeld het ter beschikking stellen van een vaartuig met bijbehorend personeel, wat niet wegneemt dat het ook mogelijk moet zijn (bijvoorbeeld in het geval van calamiteiten) toegang te krijgen tot de faciliteiten met een eigen vaartuig.

De radarapparatuur wordt op alle windparken uit de routekaart 2030 geplaatst. Deze apparatuur wordt door de rijksoverheid aangeschaft en blijft eigendom van de overheid. De medewerkingsplicht van de vergunninghouder wordt breed opgevat. Er is voor gekozen om de verantwoordelijkheid (inclusief financiële verantwoordelijkheid) voor de bevestiging bij de vergunninghouder neer te leggen omdat bevestigingsconstructies kunnen verschillen per turbinetype. Ook is ervoor gekozen om (kosten verband houdende met) de logistiek bij de vergunninghouder neer te leggen. Op die wijze kan op efficiënte wijze worden aangesloten bij de reguliere beheer- en onderhoudslogistiek van het windpark. Voor zowel plaatsing en installatie als voor het beheer en onderhoud van de apparatuur zal een overeenkomst worden gesloten met de vergunninghouder van het windpark.

Stikstof

De voorschriften met betrekking tot de NOx-uitstoot verdienen volgens de indiener een toelichting. Ook verzoekt de indiener de haalbaarheid hiervan nader te onderzoeken.

De indiener verzoekt het bevoegd gezag de haalbaarheid van de afwezigheid van deposities op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden als gevolg van het initiatief te onderzoeken. Voor wat betreft de aanlegfase wordt benadrukt dat de partiële vrijstelling de windparkontwikkelaar niet ontslaat van de inspanningsverplichting om deposities te reduceren. De vergunninghouder zal voor zover redelijkerwijs mogelijk is emissiereducerende maatregelen moeten treffen. Gelet op het niet gekwantificeerde karakter van de inspanningsverplichting zal de haalbaarheid door de marktpartijen met een interesse in de kavels zelf beoordeeld moeten worden. Relevant daarbij zijn de afspraken die tussen het rijk, marktpartijen in de bouwsector en kennisinstellingen worden gemaakt over het reductiepad. Voor wat betreft de onderhoudsfase, waarvoor geldt dat geen stikstofdepositie op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden is toegestaan, is in de memo van 2juni 2021 ‘Aerius berekening t.b.v. Wind op Zee – Hollandse Kust (west): Onderhoud tijdens de gebruiksfase uitgangspuntendocument’ ingegaan op de deposities bij verschillende scenario’s van materieelinzet. De memo is als bijlage bij het MER en de passende beoordeling gevoegd. Uit het document volgt dat bepalend voor de haalbaarheid is de omvang/transportcapaciteit van de schepen en de uitstootklasse van het materieel. De inzet van materieel TIER II-klasse is beperkt mogelijk. Door TIER III-materieel in te zetten ontstaat meer flexibiliteit. De genoemde memo is indicatief. Marktpartijen met een interesse in de kavels zullen zelf moeten beoordelen wat de behoefte is bij het beoogde onderhoudsregime en welk materieel daarbij past. Vervolgens kan met de meest actuele versie van het AERIUS-programma voor de beoogde onderhoudssituatie berekend worden of deposities in Natura 2000-gebieden niet meer zijn dan 0,00 mol/ha/jr. zoals vereist.

Stilstandvoorziening vleermuizen

In relatie tot de voorgeschreven mitigerende maatregel om aanvaringsslachtoffers onder vleermuizen te beperken, merkt de indiener op dat het mogelijk moet zijn een berekening te maken van de impact van de maatregel. De indiener vraagt of het mogelijk is de voorgeschreven maatregel buiten toepassing te laten indien de vergunninghouder kan aantonen dat geen vleermuizen aanwezig zijn of als deze op andere wijze kunnen worden verdreven.

Omtrent het verlies aan energieopbrengst als gevolg van de maatregel is de inschatting dat het ongeveer 13 MWh per turbine per jaar bedraagt, met de kanttekening dat dit is gebaseerd op een turbine met een ashoogte van 100m en rotordiameter van 164m.⁸

Overigens betreft het een bindende maatregel die opgevolgd moet worden. Er is geen mogelijkheid tot het toepassen van een alternatieve maatregel.

Geluidsnorm onderwatergeluid

Ten behoeve van de bescherming van onderwaterleven, bevatten de ontwerpkavelbesluiten een vaste geluidsnorm voor heiactiviteiten. De indiener verzoekt om de mogelijkheden van een flexibele norm te onderzoeken vanuit het oogpunt van de uitvoerbaarheid en kostenbesparing, en daarbij de bescherming van bruinvissen wel in acht te nemen.

In het verleden is een gedifferentieerde geluidsnorm gebruikt. Op basis van nieuwe kennis is in het KEC 3.0 is besloten om met een uniforme geluidnorm te werken (SELss (750 m) = 168 dB re 1 µPa2s) bij de aanlegwerkzaamheden. Hiermee is de kans meer dan 95% dat voor de periode tot en met 2030 de bruinvispopulatie op het NCP met niet meer dan 865 dieren afneemt (= ca. 1,7% van de populatie op het NCP). Dit betekent dat de bruinvispopulatie als gevolg van de aanleg van windparken op zee in de periode 2016 – 2030 met grote zekerheid op een niveau van minimaal 98% van de huidige (gemiddelde) populatieomvang zal blijven.

Zoals in de toelichting bij het kavelbesluit is opgemerkt is flexibiliteit beperkt om te kunnen verzekeren dat de effecten op gevoelig onderwaterleven niet groter zijn dan voorafgaand aan de besluitvorming is beoordeeld en aanvaardbaar is geacht.

Stilstandvoorziening vogels

De indiener verzoekt om meer informatie over de duur van de stilstandprocedure ten behoeve van het beperken van slachtoffers onder vogels, en pleit voor een compensatiemechanisme voor de gevallen waarin de duur langer is dan voorzien.

De stilstandprocedure geldt steeds bij een verwachting van massale vogeltrek, vast te stellen op basis van een door de Universiteit van Amsterdam ontwikkeld voorspellingsmodel. Het startsein voor de daadwerkelijke toepassing van de stilstandmaatregel op basis van het voorspellingsmodel zal naar verwachting minimaal 48 uur vooraf geschieden. Zoals de Minister van Economische Zaken en Klimaat heeft aangegeven in reactie op vragen van de Eerste Kamer, is de verwachting dat de maatregel gemiddeld 0,3 procent van de tijd jaarlijks moet worden toegepast.⁹ Dit is echter geen garantie. De uitvoering van de maatregel is bindend vastgelegd en is de verantwoordelijkheid van de vergunninghouder. Er komt geen compensatiemechanisme voor de stilstandprocedure.

Voorschriften overdraai rotorbladen

De indiener verzoekt om duidelijkheid in de voorschriften ten aanzien van in hoeverre overdraai van rotorbladen en de plaatsing van jack-up-schepen is toegestaan in de zones rond onder meer kabels, buisleidingen, straalverbindingen, UXO’s en scheepwrakken.

Zie de beantwoording van zienswijze 202000407, nr. 14 en 15. Voor wat betreft de te mijden begraven ijzerhoudende voorwerpen en mogelijk archeologisch waardevolle objecten is overdraai van rotorbladen echter wel toegestaan. Het gaat in die gevallen om het voorkomen van bodemberoering, waaronder ook wordt begrepen het verankeren van werkschepen en tijdelijke installaties. In de betreffende voorschriften en in paragraaf 6.8.2 in de toelichting bij het herziene kavelbesluit is dit verduidelijkt.

Financiële zekerheidsstelling

In relatie tot de voorgeschreven financiële zekerheidsstelling verzoekt de indiener om helderheid betreffende de periodieke herziening. Het is volgens de indiener niet duidelijk of dit een indexeringsherziening is of een volledige herziening van het basisbedrag.

Het betreft dan een herziening van zowel het basisbedrag (thans 120.000 euro per te realiseren MW) als de periodieke indexatie daarvan.

Totale rotoroppervlak

202100642

Voorschrift 3, eerste, tweede en zevende lid, bepaalt dat ten hoogste 60 turbines worden geplaatst van ten minste 14 MW. Het totale rotoroppervlak is maximaal 2.280.780 m². De indiener is van mening dat met deze restrictie er indirect een voorkeur wordt gegeven aan windturbines met een lage capaciteitsfactor. Gegeven het gepubliceerde MER en de planning is het voor de indiener wenselijk om voor de kavel het totale rotoroppervlak te baseren op een rotordiameter per turbine van 236 meter. Dit uiteraard afhankelijk van de ecologische ruimte.

Met het oog op het beperken van de effecten op instandhoudingsdoelen van het aan te wijzen Natura 2000-gebied Bruine Bank was in het herziene ontwerpkavelbesluit de bovengrens van het aantal turbines gesteld op 60. Hierbij is uitgegaan van turbines met een vermogen van ten minste 14 MW en een maximaal rotoroppervlak per kavel van 2.280.780 m². De opsteller van de Passende beoordeling is door het bevoegd gezag verzocht nader te onderzoeken in hoeverre de effecten verschillen in het scenario dat 60 turbines met een grotere rotordiameter worden geplaatst in de kavel. Hierbij zijn beschikbare gegevens gehanteerd van twee andere, reeds ontwikkelde turbines, met een rotordiameter van 222 meter (14 MW) en 236 meter (15 MW). De conclusie is dat de verschillen in aanvaringsslachtoffers gering zijn in vergelijking met het scenario van de eerder onderzochte turbine met een rotordiameter van 220 meter en dat voor deze turbines ook met zekerheid significante gevolgen voor het Natura 2000-gebied zijn uit te sluiten. Het kavelbesluit wordt aangepast, waarbij de turbine met een rotordiameter van 236 meter als richtinggevend geldt. Daartoe is in voorschrift 3, zevende lid, bepaald dat het totale rotoroppervlak maximaal 2.624.613 m² bedraagt.

Diverse aspecten

202100643

1 t/m 12

Een deel van de zienswijze bevat aspecten die onder 202000409 zijn beantwoord. Voor nr. 1 t/m 12 wordt naar die beantwoording verwezen.

Kleurstelling turbines en luchtvaartverlichting

De indiener verzoekt om flexibiliteit ten aanzien van de verplichte kleurstelling van turbines en ten aanzien van de luchtvaartverlichting en verzoekt om een mogelijkheid tot afwijking van de voorschriften indien alle betrokken autoriteiten hier toestemming voor verlenen.

Hoewel zichtbaarheid voor de kavels vanaf de kust geen doorslaggevende factor is, wordt mede gelet op het uitgangspunt van uniformiteit in kleurstelling van de windparken op het Nederlandse deel van de Noordzee de kleur RAL 7035 voorgeschreven (voorschrift 4, tiende lid, onderdeel d). Het aanbrengen van een (in omvang beperkt) logo is toegestaan. Het kavelbesluit bevat een bindende norm op het aspect van kleurstelling van turbines. Er is geen afwijkingsmogelijkheid.

Voor wat betreft verlichtingseisen gelden de internationale regels, zoals opgenomen in artikel 6.16h van het Waterbesluit en het informatieblad ‘Aanduiding offshore windturbines en offshore windparken in relatie tot luchtvaartveiligheid’. Het kavelbesluit bevat in voorschrift 4, tiende lid ten opzichte van deze algemene regels enkele bijzondere bepalingen over de (aero)nautische verlichting in het windpark. Deze eisen dienen betrokken te worden in de onderbouwing voor het (verlichtings)plan dat de vergunninghouder op grond van artikel 6.16d en 6.16h van het Waterbesluit dient op te stellen.

Verlichting herkenningstekens/identificatiecodes

De indiener stelt voor om directe verlichting van herkenningstekens/identificatiecodes in voorschrift 4, tiende lid toe te staan.

Vanuit ecologisch perspectief is de keuze gemaakt om indirecte verlichting voor te schrijven. De ecologische effecten worden beperkt doordat de verlichting alleen indirect en overkapt met een veel lagere lichtintensiteit dan de geplaatste navigatieverlichting op de herkenningstekens schijnt. De eis van overkapping is niet in het (herziene) ontwerpbesluit opgenomen, maar is in het definitieve kavelbesluit aan het voorschrift toegevoegd. Directe verlichting aan de bovenzijde van het bord heeft een negatieve impact op vissen en directe verlichting aan de onderzijde van het bord heeft een negatieve impact op vogels. Directe verlichting aan een (of beide) zijkant(en) van het bord kan een negatieve impact hebben op de nautische veiligheid voor met name kleine schepen die varen in de berm langs het park of in de doorvaartpassage. De navigatieverlichting van deze schepen valt dan mogelijk weg tussen deze directe verlichting van de borden op de turbines.

Definitie rotorhoogte

De indiener verzoekt om een definitie van het begrip rotorhoogte in relatie tot de stilstandvoorziening voor vogels (voorschrift 4, derde lid).

Voor wat betreft massale vogeltrek op rotorhoogte, waar de indiener aan refereert, wordt in de ontwikkeling van het voorspellingsmodel thans uitgegaan van 25-250 meter hoogte. In de toekomst kan dit gelet op de groeiende omvang van turbines anders zijn. Er worden regelmatig stakeholderbijeenkomsten georganiseerd waar de laatste ontwikkelingen omtrent modelontwikkeling en -implementatie worden besproken. De vergunninghouders van windparken en eventuele andere belanghebbenden worden daarvoor uitgenodigd.

Rotordiameter/totale rotoroppervlak

202100644

De indiener merkt op dat (het voorschrift inzake het maximale rotoroppervlak gebaseerd op) een rotordiameter van 236 meter niet de optimale ruimte biedt voor innovatie en concurrentie op basis van de verwachte stand van de techniek in 2025. De indiener geeft aan dat een rotordiameter van 260 meter wel deze optimale ruimte biedt.

Een scenario van 60 turbines met een rotordiameter van 260 meter is niet onderzocht in de aanvulling op de Passende beoordeling. Daarmee zijn effecten op Natura 2000-gebieden niet met zekerheid uit te sluiten. Zie verder de beantwoording van zienswijze 202100642, nr. 1.

Vergunningsduur

De indiener pleit voor een vergunningsduur van 40 jaar ter versterking van de business case van wind op zee. Volgens de indiener is – rekening houdend met de ontwikkel-, bouw- en verwijderperiode – een vergunningsduur van 40 jaar nodig om de volle technische levensduur van 35 jaar te kunnen benutten.

Zie ook de beantwoording van 202000407, nr. 4. Met de wijziging van de Wet windenergie op zee is het mogelijk geworden om de periode waarvoor de vergunning wordt verleend in een kavelbesluit vast te stellen op maximaal 40 jaar (voorheen maximaal 30 jaar), met daarin een operationele fase van 35 jaar. De verwachting is dat ten tijde van de bouw van het windpark in Hollandse Kust (west) turbines beschikbaar zullen zijn met een technische levensduur van 30 jaar. Het bevoegd gezag baseert zich hierbij op een informele consultatie bij fabrikanten en een onafhankelijk advies van een gerenommeerd deskundig bureau. De gekozen vergunning termijn van 35 jaar, met een mogelijkheid tot verlenging tot 40 jaar sluit hier bij aan. De vergunning voor kavel VIIwordt derhalve voor 35 jaar verleend. Dit is in voorschrift 6 vastgelegd.

Intrekken vergunning

De indiener stelt voor om het kavelbesluit te voorzien van een mogelijkheid tot intrekking van de vergunning zodra ontmanteling voltooid is om zo onnodig ruimtegebruik te voorkomen. De indiener verzoekt om het kavelbesluit pas vast te stellen na inwerkingtreding van de Wijziging van de Wet windenergie op zee.

De Wet windenergie op zee biedt de mogelijkheid om een vergunning in te trekken, indien de activiteiten waarvoor de vergunning geldt niet langer worden uitgevoerd. Dit is geregeld in artikel 17, eerste lid, onderdeel b van die wet. Zodra het windpark is verwijderd, worden de activiteiten waarvoor de vergunning is verleend, niet meer uitgevoerd. Het voorzien van een aanvullende bepaling in het kavelbesluit ten aanzien van het intrekken van de vergunning is daarmee niet nodig. Het kavelbesluit wordt op grond van de (gewijzigde) Wet windenergie op zee genomen.

Mogelijkheid verlenging vergunningsduur

Indien de vergunningsduur niet wordt gewijzigd naar 40 jaar, stelt de indiener voor om een mogelijkheid tot verlenging van de vergunningsduur bij de publicatie van de tender op te nemen.

De in het kavelbesluit opgenomen termijn is 35 jaar. Zie de beantwoording van de zienswijze 202100644, nr. 2. De daadwerkelijke levensduur van een windturbine hangt van veel factoren af. Dat betekent dat het kan zijn dat een windturbine met een technische levensduur van 30 jaar langer kan draaien dan voorspeld is. Deze ‘extra’ levensduur kan worden geëvalueerd voordat de windturbines het einde van hun geplande levensduur bereiken. Na evaluatie kan een verlenging van de vergunning tot maximaal 40 jaar worden aangevraagd. Daarnaast vallen andere verbonden activa van het windpark zoals het TenneT-platform op zee en de stroomkabels naar land onder hetzelfde principe. Ook deze activa moeten een technische levensduur hebben van 30 jaar bij een voorgeschreven vergunningsduur van 35 jaar voor het windpark. Bij een eventuele verlenging moeten ook deze activa geëvalueerd worden of zij geschikt zijn voor een verlenging.

De Wet windenergie op zee biedt de mogelijkheid om een vergunning te verlengen. Het voorzien van een aanvullende bepaling in het kavelbesluit of de vergunning ten aanzien van het intrekken van de vergunning is daarmee niet nodig. Het kavelbesluit wordt op grond van de (gewijzigde) Wet windenergie op zee genomen.

Het bevoegd gezag zal te zijner tijd een beleidsregel opstellen over hoe om te gaan met verzoeken tot verlenging.

Stikstof operationele fase

De indiener vraagt of de partiële vrijstelling ten aanzien van stikstof ook voor de operationele fase geldt.

Zoals gemeld in de toelichting van het kavelbesluit is voorschrift 4, vijfde lid, onderdeel a gebaseerd op artikel 2.9a van de Wet natuurbescherming en artikel 2.5 van het Besluit natuurbescherming. Deze ‘partiële vrijstelling’ geldt niet voor de onderhoudsfase van een activiteit. Zie ook de beantwoording van zienswijze 202000407, nr. 11. De suggestie om de bepaling voor de onderhoudsfase gelijk te trekken met de bepaling van de aanleg- en verwijderingsfase, is dan ook wettelijk niet mogelijk.

Natuurinclusief bouwen

De kavelbesluiten bevatten een voorschrift ter bevordering van natuurinclusief bouwen. Voorschrift 4, zevende lid, onderdeel b, richt zich volgens de indiener voornamelijk op kunstmatige structuren, waaronder buizen. De indiener stelt dat buizen volgens onderzoek van Deltares het risico hebben om dicht te slibben. Ook geeft de indiener aan dat kunstmatige structuren slecht opschaalbaar zijn. De indiener verzoekt daarom dat de meest recente kennis wordt meegenomen bij het kavelbesluit en dat het voorschrift algemener wordt geformuleerd, zodat ruimte ontstaat voor andere mogelijkheden tot natuurinclusief bouwen.

Bij het opstellen van de kavelbesluitvoorschriften is gebruik gemaakt van de meest recente en best beschikbare kennis, inclusief raadpleging van experts. Zie de beantwoording van zienswijzen 202000407, nr. 18 en 202100647, nr. 7.

Natuurinclusief bouwen

De indiener suggereert om in het voorschrift 4, zevende lid de steengrootte te definiëren, omdat de eisen die worden gesteld aan de aantallen en de grootte van spleten en holen in de steenbestorting lastig te definiëren en te garanderen zijn. Ook geeft de indiener aan dat het niet bekend is welke dieren holtes van bepaalde afmetingen behoeven.

Ten aanzien van gevraagde duidelijkheid over de gedetailleerde fysieke vorm van de in voorschrift 4, zevende lid, onderdeel e bedoelde alternatieve structuren is het aan de vergunninghouder zelf om in een plan van aanpak aan te tonen dat de door hem beoogde alternatieve structuren op vergelijkbare wijze een habitat zullen bieden aan de beoogde soorten als de onder onderdeel d aangegeven structuren. Daarbij komt bovendien nog de verplichting om zelf te zorgen voor een locatiespecifiek monitoringsprogramma. Wanneer de vergunninghouder maximale duidelijkheid wil, kan de vergunninghouder opteren voor de in onderdeel c en onderdeel d aangegeven opties.

Natuurinclusief bouwen

De indiener wijst erop dat de focus van het natuurinclusief bouwen, voornamelijk gericht op kabeljauw, zich niet richt op de geschiktheid van het gebied voor platte oesters.

Een onderzoek van Kamermans et al. (2018)¹⁰ schat in dat Hollandse Kust (west) een ongeschikte locatie is voor platte-oesterintroducties.

Stilstandvoorziening vogels

Ter beperking van het aantal aanvaringsslachtoffers onder vogels bevatten de kavelbesluiten een voorschrift met stilstandprocedure. De indiener verzoekt dat de aanwijzing van de Minister dat massale vogeltrek aanstaande is, minimaal 48 uur voorafgaand aan de betreffende nacht gemeld moet zijn bij de operator. In de toelichting is bij het (herziene) ontwerpkavelbesluit is ‘naar verwachting 48 uur’ opgenomen.

De verwachting is dat het minimaal 48 uur is. Er worden regelmatig stakeholderbijeenkomsten georganiseerd waar de laatste ontwikkelingen omtrent modelontwikkeling en -implementatie worden besproken.

Stilstandvoorziening vogels

Bij de toepassing van de stilstandprocedure voor vogels verzoekt de indiener om het aantal rotaties per minuut (rpm) per windturbine te verhogen van 2 naar 2,5.

Het voorschrift wordt niet aangepast. Bij verhoging van het aantal rotaties per minuut neemt de effectiviteit van de maatregel af. De snelheid van de rotor is van grote invloed op de aanvaringskans. Bij een hogere rpm heeft een vogel een kleinere kans om zonder (dodelijk) letsel tussen de rotorbladen door te komen.

Stilstandvoorziening vogels

De indiener verzoekt dat de vogelmigratieperiodes expliciet in het voorschrift worden opgenomen.

Dit is niet heel veel specifieker te maken. De periodes waarin massale vogeltrek (500 vogels per km per uur op 25-250 meter hoogte of een equivalent daarvan) plaats kan vinden zijn in het voorjaar en najaar.

Stilstandvoorziening vogels

De indiener wenst in een vroeg stadium informatie te ontvangen over het systeem dat de vogeltrek waarneemt, meer specifiek de technische details alsook de locatie van het systeem.

Er worden regelmatig stakeholderbijeenkomsten georganiseerd waar de laatste ontwikkelingen omtrent modelontwikkeling en -implementatie worden besproken. De vergunninghouders van windparken en eventuele andere belanghebbenden worden daarvoor uitgenodigd.

Toestaan overdraai

Ten aanzien van de voorschriften betreffende de maatregelen ter bescherming van (afgesloten) mijnbouwputten en ter bescherming van archeologie en cultuurhistorie, te weten voorschrift 4, achtste lid, en voorschrift 4, negende lid, verzoekt de indiener om overdraai binnen de 100-meter zones toe te staan.

Er mogen in beginsel geen turbines worden geplaatst en kabels gelegd in een straal van 100 meter rond een afgesloten mijnbouwput of locaties met mogelijk archeologisch waardevolle objecten (waaronder ijzerhoudende objecten met mogelijk archeologische waarde). Indien een locatie niet met een afstand van 100 meter gemeden kan worden dient voorafgaand aan het leggen van de kabels en het plaatsen van de funderingen van de windturbines een nader onderzoek te worden uitgevoerd. Dit is opgenomen in zowel voorschrift 4, achtste lid als voorschrift 4, negende lid.

Het gaat om het voorkomen van bodemberoering, waaronder ook wordt begrepen het verankeren van werkschepen en tijdelijke installaties. Overdraai van rotorbladen is wel toegestaan. Dit wordt explicieter naar voren gebracht in de betreffende voorschriften in het kavelbesluit.

Straalverbinding

De indiener verzoekt dat paragraaf 6.11.3 van het kavelbesluit, waarin is toegelicht dat in het kavelbesluit geen (bindende) ruimtelijke reservering/uitsluiting wordt opgenomen voor de straalverbinding die de kavel doorkruisen, wordt verwijderd. Het is volgens de indiener niet duidelijk met welke beperkingen de ontwikkelaar rekening moet houden indien het platform P6-A niet is verwijderd en er geen gebruikt wordt gemaakt van het 4G-netwerk.

De passage wordt niet geschrapt uit de toelichting. In de tekst is tot uitdrukking gebracht dat van de vergunninghouder een constructieve opstelling mag worden verwacht, als platform P6-A niet is verwijderd bij aanvang van de bouw van het windpark en ook geen gebruik kan worden gemaakt van het 4G-netwerk ter vervanging

van de straalverbindingen. Door de vergunninghouder van het windpark kan in dat geval in samenspraak met de eigenaar van de straalverbinding worden bezien in hoeverre aan de belangen van het behoud van de verbinding tegemoet kan worden gekomen zonder afbreuk te doen aan het uitgangspunt van een efficiënte energiewinning. Agentschap Telecom heeft daarvoor een handreiking ontwikkeld. Op grond van de daarbij horende rekenformule kan voor elke te behouden straalvoorzieningen een corridor van circa 130 meter vrij worden gehouden. Deze beperkte ruimtereservering hoeft een gunstige vormgeving van het windpark niet in de weg te staan. De beoordeling is echter maatwerk en afhankelijk van het door de vergunninghouder te bepalen windparkontwerp.

Rotoroppervlak

202100645

Indiener stelt dat door het opnemen van een maximaal rotoroppervlak van 2.280.780 m² in het (herziene) ontwerpbesluit de beschikbare windturbines van Vestas en SGRE uitgesloten zijn van de competitie voor de kavel, omdat van dit type rotor slechts 52 stuks kunnen worden geplaatst binnen de voorwaarden van het voorschrift. Dat is niet voldoende voor het behalen van 3,4 TWh. Indiener is blij met het aanpassen van de Passende Beoordeling om 60 turbines met 236 meter rotordiameter mogelijk te maken, maar acht het wenselijk om het maximale rotoroppervlak zoals beschreven in het MER niet te overschrijden.

Zie de beantwoording van de zienswijze 202100642, nr. 1.

KEC 4.0

Indiener vraagt of het KEC 4.0 als leidraad genomen kan worden in relatie tot ecologische innovaties binnen de tender voor de kavel.

Dit aspect valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Indiener wordt verwezen naar de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VI Hollandse Kust (west).

Stikstof in aanleg- en verwijderingsfase

In het (herziene) ontwerpkavelbesluit is vastgelegd dat de inspanning om stikstofemissies zoveel als redelijkerwijs mogelijk te voorkomen, moet worden beschreven in de werkplannen, te beoordelen door het bevoegd gezag. Indiener zou graag, ruim voorafgaand aan de sluiting van de tender voor deze kavels, meer inzicht krijgen in wat als ‘redelijk’ wordt beschouwd t.a.v. deze inspanningsverplichting.

Het is op grond van voorschrift 4, vijfde lid, onderdeel a verplicht adequate maatregelen te treffen om de emissie van stikstofverbindingen naar de lucht zoveel als redelijkerwijs mogelijk te beperken. Zoals gesteld in de toelichting bij het Besluit stikstofreductie en natuurherstel, waar het voorschrift op is gebaseerd, is de emissiereductieplicht voor wat betreft de aanleg- en verwijderingsfase een open norm. Op welke wijze effectief, uitvoerbaar, werkbaar en betaalbaar emissies kunnen worden gereduceerd, wordt uitgewerkt in het traject van de Routekaart schoon en emissieloos bouwen. Binnen deze routekaart is Energie als apart transitiepad opgenomen. Binnen het transitiepad Energie is windenergie op zee één van de zes subpaden. Hierin zal aandacht zijn voor mogelijke reductiemaatregelen bij het aanleggen van windparken op zee. Daarbij wordt gekeken naar drietal type maatregelen: bevorderen van emissieloos materieel, uitfaseren van vervuilend materieel op basis van normen en tot slot procesmaatregelen, zoals het verminderen van verbruik en draaiuren bij de aanleg van het windpark op zee. De exacte invulling van het type maatregelen wordt op dit moment nog uitgewerkt. Een eerste stap voor het opstellen van de routekaart is het opstellen van een uitstoot reductiepad. Dit zal gezamenlijk met de sector worden opgepakt begin 2022. Daarnaast zal een subsidieregeling beschikbaar worden gesteld die een bijdrage levert aan het kunnen uitvoeren van de in de routekaart afgesproken maatregelen. Het traject van de routekaart schoon en emissieloos bouwen staat los van het kavelbesluit.

Stikstof in onderhoudsfase

Het is indiener niet duidelijk wat de inhoud en reikwijdte is van de verplichting om stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden te voorkomen tijdens de onderhoudsfase. Het verschil tussen het begrip ‘depositie’ en het eerder genoemde ‘emissie’ zorgt hierin voor extra onduidelijkheid.

Voor wat betreft de onderhoudsfase in voorschrift 4, vijfde lid, onderdeel c vastgelegd dat de stikstofdepositie in de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden als gevolg van het onderhoud niet meer dan 0,00 mol N/ha/jr. bedraagt. Die normering bepaalt de reikwijdte van de maatregelen. Met de publieke rekentool AERIUS Calculator kan op basis van inzet van materieel een berekening worden gemaakt van de deposities in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. De keuze van specifiek materieel en de inzet daarvan bepalen de emissies en daarmee de depositie. Als de norm van 0,00 N/ha/jr. op grond van deze AERIUS-berekening wordt overschreden, zullen andere keuzes moeten worden gemaakt voor wat betreft de inzet van materieel om aan het voorschrift te kunnen voldoen.

Het ingezette materieel kan bij verbrandingsprocessen NOx-emissies uitstoten. De manier waarop de uitstoot zich verspreidt, hangt af van weersomstandigheden en omgevingsfactoren. Depositie wil zeggen dat luchtverontreinigende stoffen als neerslag of afzetting op bodem, water, planten, dieren of gebouwen neerslaat.

Passende beoordeling

202100647

De indiener verzoekt in het kader van transparantie om gedetailleerde informatie over de soorten die worden genoemd in de aanvulling op de passende beoordeling (Bureau Waardenburg, 2021). Daarnaast verzoekt de indiener om informatie over de modelleringsaannames en parameters die zijn gebruikt om het maximum aantal turbines en de andere parameters vast te stellen.

De Bruine Bank wordt aangewezen voor zes vogelsoorten, te weten dwergmeeuw, jan-van-gent, grote jager, grote mantelmeeuw, zeekoet en alk. In de (nadere) aanvulling op de Passende beoordeling¹¹ zijn de gemiddelde seizoensmaxima (aantal aanwezigen per soort) gepresenteerd, op basis waarvan de soorten opgenomen zijn in het ontwerpaanwijzingsbesluit Bruine Bank. Voor deze soorten is in de Passende Beoordeling gekeken naar de mogelijke effecten van een windpark in de kavels VI en VII in relatie tot habitatverlies en aanvaringen, waarbij onder meer gebruik is gemaakt van het de CRM berekeningen met het extended-Band model. Aanvankelijk zijn berekeningen gebaseerd op een 14 MW-turbine met een rotordiameter van 220 meter, waarvan de kenmerken zijn opgenomen in tabel 2.3 van de aanvulling op de Passende beoordeling. In een herziening van de memo is ook bestudeerd wat de gevolgen bij gebruik van 60 turbines met een rotordiameter van 222 meter en 236 meter. Die laatste turbine is, gelet op de worst case effecten, bepalend geworden voor de aanpassing van voorschrift 3, zevende lid, waarin is bepaald dat het totale rotoroppervlak maximaal 2.624.613 m² bedraagt. Voor het overige, zie de beantwoording van 202100642, nr. 1.

Stilstandvoorziening vogels

Ter beperking van het aantal aanvaringsslachtoffers onder vogels bevat het kavelbesluit een voorschrift met stilstandprocedure. De indiener verzoekt om voorschrift 4, derde lid, onderdeel a aan te passen zodat de aanwijzing van de Minister dat massale vogeltrek aanstaande is, minimaal 48 uur voorafgaand aan de betreffende nacht gemeld moet zijn. Hierbij verzoekt de indiener dat het voorschrift zo wordt ingevuld dat er voldoende flexibiliteit bestaat om in te spelen op de benodigde mitigatiemaatregelen op basis van toekomstige ontwikkelingen.

Zie de beantwoording van zienswijze 202000407, nr. 17 en 202100644, nr. 9.

De verwachting is dat het minimaal 48 uur is. Er worden regelmatig stakeholderbijeenkomsten georganiseerd waar de laatste ontwikkelingen omtrent modelontwikkeling en -implementatie worden besproken. De vergunninghouders van windparken en eventuele andere belanghebbenden worden daarvoor uitgenodigd.

Stikstof in onderhoudsfase

De indiener merkt op dat voorschrift 4, vijfde lid, onderdeel a een inspanningsverplichting voorschrijft om de uitstoot van stikstof tijdens de constructie- en verwijderingsfase te limiteren. De indiener verzoekt om eenzelfde verplichting op te nemen tijdens de operationele- en onderhoudsfase.

Zoals gemeld in de toelichting is voorschrift 4, vijfde lid, onderdeel a gebaseerd op artikel 2.9a van de Wet natuurbescherming en artikel 2.5 van het Besluit natuurbescherming. Deze ‘partiële vrijstelling’ geldt niet voor de onderhoudsfase van een activiteit. Zie ook de beantwoording van 202100644, nr. 5 en 202000407, nr. 10 en 11. De suggestie om de bepaling voor de onderhoudsfase gelijk te trekken met de bepaling van de aanleg- en verwijderingsfase, is wettelijk niet mogelijk.

Medewerking aan toegang tot en plaatsing van apparatuur

Op grond van (onder meer) voorschrift 4, derde lid, en voorschrift 5, eerste lid, dient de vergunninghouder mee te werken aan de toegang tot en de plaatsing van monitoringsapparatuur. De indiener verzoekt om een toelichting omtrent de doelstelling van deze voorschriften. Zo wordt voorkomen dat dubbele (onderzoeks)werkzaamheden worden uitgevoerd in relatie tot de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VI Hollandse Kust (west).

De door de indiener genoemde voorschriften zien op de medewerking om, indien nodig, monitoringsvoorzieningen te plaatsen. Het gaat om vogeldetectiesystemen die het voorspellingsmodel voor massale vogeltrek (voorschrift 4, derde lid) van data moeten voorzien en om ecologische monitoring in het kader van het Wind op zee ecologisch programma (Wozep, voorschrift 5, eerste lid). Daar kan nog aan worden toegevoegd dat in voorschrift 4, elfde lid, een vergelijkbare bepaling is opgenomen in relatie tot nautische apparatuur die de scheepsbewegingen in en rond het windpark kan waarnemen. Het is op voorhand niet met zekerheid te zeggen of plaatsing van apparatuur aan turbines nodig zal zijn. Er zal een nadere overeenkomst worden gesloten met de vergunninghouder van het windpark.

Voor de andere monitoringswerkzaamheden waar de indiener op doelt wordt verwezen naar de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VI Hollandse Kust (west).

Medewerking aan toegang tot en plaatsing van apparatuur

De indiener wijst erop dat het geen gegeven is dat ook de windturbineleverancier tijdens de garantieperiode van de windturbines akkoord gaat met het faciliteren van aanvullende apparatuur.

De medewerkingsplicht is bindend vastgelegd in het kavelbesluit en wordt nader uitgewerkt in een overeenkomst met de vergunninghouder. Het is de verantwoordelijkheid van de vergunninghouder om ook met de turbinefabrikant overeen te komen dat aan het bindende voorschrift voldaan kan worden.

Vergunningsduur

Zie de beantwoording op zienswijze 202100644, nr. 2.

Natuurinclusief bouwen

Voorschrift 4, zevende lid betreft een voorschrift ter bevordering van natuurinclusief bouwen. De indiener wijst erop dat het voorschrift erg voorschrijvend is opgesteld waardoor de innovatie omtrent natuurinclusief bouwen mogelijk wordt beperkt. Daarnaast vraagt de indiener zich af in hoeverre dit voorschrift voorziet in flexibiliteit omtrent de gedetailleerde vorm en locatie, bijvoorbeeld om naast de turbine te bouwen.

In tegenstelling tot eerdere kavelbesluiten, die voorschriften voor natuurinclusief bouwen bevatten met het karakter van een inspanningsverplichting, is het voorschrift in de kavelbesluiten voor Hollandse Kust (west) inderdaad sterk resultaatgericht ten aanzien van de te realiseren structuren. Dit komt voort uit een breder gedragen wens om tijdens de realisatie van de routekaart windenergie op zee 2030 op enig moment ook voorschriften vorm te geven die van te voren juist zoveel mogelijk helderheid verschaffen over wat wordt gevraagd. Daarnaast is voor kavel VI Hollandse Kust (west) een vergelijkende toets met natuurcriteria voorzien die juist veel ruimte biedt voor eigen initiatief en innovatie op het gebied van het integraal willen meenemen van natuur in windparkontwerpen. Zoals aangegeven in paragraaf 7.8.8 van de toelichting mogen, conform het voorschrift, maatregelen voor het zogeheten natuurinclusief ontwerpen en bouwen alleen betrekking hebben op de windturbinefundaties en erosiebescherming.

Verwijdering windpark

Voorschrift 7 bepaalt dat de vergunninghouder het windpark uiterlijk twee jaar nadat de exploitatie is gestaakt, dient te verwijderen. De indiener verzoekt dringend dat dit voorschrift wordt herschreven zodat er op het moment van ontmanteling flexibel kan worden omgegaan met plaatselijke kenmerken van de turbines, in het bijzonder ten aanzien van plekken waar grote biodiversiteit is ontstaan.

Voorschrift 7 van het kavelbesluit bevat enkel een termijn na afloop van de exploitatie, waarbinnen een windpark moet zijn verwijderd. Dit voorschrift wordt niet aangepast. De beginselplicht als zodanig om een windpark te verwijderen is vastgelegd in een algemene regel, te weten artikel 6.16l van het Waterbesluit, dat mede een implementatie is van het London Protocol en het OSPAR-verdrag. Uit de toelichting bij het Waterbesluit volgt dat de Minister van Infrastructuur en Waterstaat bij maatwerkvoorschrift de verwijderplicht kan beperken, indien het milieu meer schade zal ondervinden van het volledig verwijderen dan van gedeeltelijke verwijdering waarbij een deel van de fundering in de zeebodem achterblijft.

Beperking mitigerende maatregelen

De indiener pleit voor het opnemen van een algemeen voorschrift op basis waarvan flexibel kan worden omgegaan met mitigerende maatregelen, indien blijkt dat de ecologische gevolgen niet uitvallen zoals voorspeld en het duidelijk is dat bepaalde mitigerende maatregelen niet toegepast hoeven te worden.

De voorschriften waarin mitigerende maatregelen zijn opgenomen zijn bindend vastgelegd om ingevolge artikel 5 en 7 Wet windenergie op zee op voorhand te kunnen verzekeren dat negatieve ecologische gevolgen zoveel als mogelijk worden voorkomen en blijven binnen de wettelijke grenzen, ook in cumulatie met toekomstige ontwikkelingen. Opnemen van een flexibel voorschrift is niet mogelijk.

Energieopbrengstberekening

202100648

Indiener vraagt welke van de omliggende windparken meegenomen moeten worden in de Energy Yield Assessment (energieopbrengstberekening).

Dit aspect valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Indiener wordt verwezen naar de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VIIHollandse Kust (west).

Rotoroppervlak

Indiener stelt dat het voorgeschreven maximale rotoroppervlak erg beperkend is en dat dit verhoogd zal moeten worden om meer turbines in de kavels te kunnen plaatsen.

Het voorschrift 3, zevende lid is aangepast en het maximaal rotoroppervlak bedraagt 2.624.613 m². Zie ook de beantwoording van de zienswijze 202100642, nr. 1.

Financiële zekerheid

Indiener vraagt om een toelichting op wanneer de financiële zekerheidsstelling voor de verwijdering van het windpark beschikbaar moet zijn en of hiervoor een vergunning nodig is.

Voorschrift 8, vierde lid, is komen te vervallen. Uiterlijk op het moment dat de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) bewijs heeft ontvangen dat Garanties van Oorsprong (GvO) zijn afgegeven over de geleverde stroom stelt de vergunninghouder zich garant door middel van een bankgarantie aan de Staat ten bate van de verwijdering van het windpark.

Aanwezige gasplatforms

Indiener vraagt of de aanwezige gasplatforms zullen worden ontmanteld voorafgaand aan de aanleg van de windparken in 2026 en of, indien dit het geval is, de onderhoudszones rond deze platforms mogen worden genegeerd.

Zie de beantwoording van 202000407, nr. 3. In het kavelbesluit is rekening gehouden met de buiten gebruikstelling van genoemde faciliteiten. Na verwijdering van de gasplatforms is er in feite een afgesloten mijnbouwput, waarvoor in voorschrift vier, achtste lid een uitsluitingszone is opgenomen van 100 meter. Van en naar deze afgesloten mijnbouwputten lopen niet langer in gebruik zijnde pijpleidingen waarvoor een (beperkte) onderhoudszone is opgenomen van 150 meter. De onderhouds- en uitsluitingszones kunnen niet worden genegeerd. De relevante voorschriften (2, tweede lid, en 4, achtste lid) blijven van kracht na verwijdering van de genoemde faciliteiten.

Aanwezige leidingen

Het is indiener niet duidelijk of er een onderhoudszone geldt voor de aanwezige leidingen die op de planning staan om verwijderd te worden voorafgaand aan de ingebruikname van de windparken.

Zie de beantwoording van 202000407, nr. 3 en 202100648 nr. 4. In het kavelbesluit is rekening gehouden met de buiten gebruikstelling van platforms. Voor wat betreft leidingen: deze blijven mogelijk achter na spoeling, zoals ook is toegelicht in het kavelbesluit (paragrafen 6.5.1 en 6.10.1). De (beperkte) onderhoudszones van 150 meter aan weerszijden kunnen in geen geval worden genegeerd. Het relevante voorschrift (2, tweede lid) blijft van kracht.

Kosten verwijdering telecomkabels

Indiener vraagt of de kosten van het verwijderen van (verlaten) telecomkabels voor de windparkeigenaar zijn of voor de eigenaar van de kabels.

Eventuele (plaatselijke) verwijdering van mogelijk resterende stukken van de telecomkabels door de vergunninghouder van het windpark kan worden afgestemd met de eigenaar/beheerder van de betreffende telecomkabels. Ook de financiële verantwoordelijkheid voor verwijdering zijn onderwerp van een private overeenkomst met de eigenaar/beheerder van de kabels.

Onderhoud

Indiener vraagt of het mogelijk is om aan te geven hoe vaak er reparaties gedaan worden en onderhoud zal plaatsvinden en in welk seizoen dit normaal gesproken gebeurt.

Zie de beantwoording van 202000409, nr. 4.

Capaciteit aansluiting

Indiener vraagt wat de minimaal gegarandeerde capaciteit is voor aansluiting op het TenneT platform Hollandse Kust (west) Alpha en wat de maximale capaciteit is die geïnstalleerd kan worden.

TenneT garandeert een transportvermogen van 700 MW. Het maximaal in te voeden vermogen van de windparken ter hoogte van het overdrachtspunt op het wisselstroomplatform bedraagt 760 MW. Uit het oogpunt van kostenefficiëntie kan het voordelig zijn om meer vermogen te installeren dan het door de netbeheerder gegarandeerde transportvermogen. Immers de windparken zullen lang niet altijd op vol vermogen draaien, waardoor de transportcapaciteit van het net op zee meestal maar ten dele wordt benut. Het daadwerkelijk te installeren vermogen wordt bepaald door de vergunninghouder, met dien verstande dat een ondergrens geldt van 693 MW. Het maximaal te installeren vermogen wordt dus niet expliciet voorgeschreven. Voor de milieueffecten van het windpark is de maatvoering van de turbines immers bepalend en niet het vermogen. Aan het aantal turbines, het onderwatergeluidsniveau als gevolg van heiactiviteit, de ashoogte, de tiphoogte, de tiplaagte, en het (totale) rotoroppervlak zijn op grond van de resultaten van het milieueffectonderzoek beperkingen gesteld in voorschriften.

Materiaal opofferingsanodes

Voor wat betreft het voorschrift over het materiaalgebruik van opofferingsanodes vraagt indiener zich af of dit beoordeeld wordt (in de tender) onder het onderdeel ‘ecologische innovatie’ voor kavel VI.

Het voorschrift bevat een bindende norm. Voor wat betreft de tenderaspecten valt deze zienswijze buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Indiener wordt verwezen naar de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VI Hollandse Kust (west).

Drempelwaarde hei-energie

Indiener vraagt om een drempelwaarde voor lage hei-energie, die in acht moet worden genomen bij de start van de heiwerkzaamheden, op te nemen in het kavelbesluit.

De heiwerkzaamheden vangen aan met een lage hei-energie. De duur en het vermogen van de lage hei-energie dient zodanig te zijn dat bruinvissen de gelegenheid hebben om naar een veilige locatie te zwemmen. De vergunninghouder onderbouwt in het heiplan als bedoeld in voorschrift 4, tweede lid, onderdeel e, duur en vermogen van de lage hei-energie. Bepalend is daarmee de ecologische onderbouwing in het heiplan. Ter indicatie kan worden toegevoegd dat het gebruikelijk is om zowel een ‘soft start’ als ‘slow start’ toe te passen en te beginnen met een hei-energie van 500 kJ.

Energieopbrengstberekening

Indiener vraagt of de stilstandvoorziening voor vogels en vleermuizen betrokken moet worden in de Energy Yield Assessment (energieopbrengstberekening).

Dit aspect valt buiten de reikwijdte van het kavelbesluit. Indiener wordt verwezen naar de Regeling vergunningverlening windenergie op zee kavel VIIHollandse Kust (west).

Stikstof

Indiener vraagt of de voorschriften voor het beperken van stikstofemissies alleen betrekking hebben op de vaartuigen tijdens de bouw en exploitatie van de windparken. Ook vragen zij of deze maatregel ook voor helikopters geldt.

Voorschrift 4, vijfde lid, maakt onderscheid tussen de aanleg en verwijderingsfase (onderdeel a) en de onderhoudsfase (onderdeel c). Voor wat betreft het verschil tussen deze fasen, zie ook de beantwoording van 202100644, nr. 4.

Het voorschrift ziet op de emissie van stikstofverbindingen naar de lucht ongeacht de bron. Het (structurele) gebruik van luchtvaartuigen is niet voorzien in de aanleg- en verwijderingsfasen alsmede in de onderhoudsfase. Echter, in het geval van luchtvaartuigen gebruik wordt gemaakt geldt voor het gebruik van deze luchtvaartuigen hetzelfde als voor vaartuigen.

Overdraai onderhoudszones en kavelgrenzen

Indiener vraagt of de rotorbladen van de turbines tot buiten de grenzen van de kavel en van de onderhoudszones mogen reiken.

De rotorbladen van de windturbines blijven volledig binnen de in voorschrift 2, eerste lid, genoemde contour en volledig buiten de in voorschrift 2, tweede, lid genoemde onderhouds- en veiligheidszones. Zie verder de beantwoording van 202000409, nr. 11.